Mwadhama Polycarp Kardinali Pengo, Askofu Mkuu Mstaafu wa Jimbo Kuu Katoliki la Dar es Salaam, akiwa katika picha ya pamoja na Mapadri na Viongozi wa Kamati Tendaji ya Parokia ya Mtakatifu Vincent wa Paulo, Kibamba, Jimbo Kuu Katoliki la Dar es Salaam.

DAR ES SALAAM

Na Mwandishi wetu

Rais wa Klabu ya soka ya Yanga, Injinia Hersi Said huenda akaanza kulipwa mamilioni yatokanayo na posho ya mwaka kupitia nafasi yake ya Uenyekiti wa Chama cha Vilabu Afrika.
Shirikisho la soka Afrika CAF linapendekeza posho ya kila mwaka ya dola 50,000 za Kimarekani kwa Mwenyekiti wa Chama kipya cha Vilabu vya Afrika, ikiwa ni ajenda ya Mkutano Mkuu wa 46 wa Kawaida wa CAF utakaofanyika nchini Ethiopia Oktoba 22 mwaka huu.
Kiasi hicho atakachopata Hersi kwa mwaka kwa pesa za Kitanzania ni shilingi milioni mia moja thelathini na sita na laki tano (136,500,000).
Uwezekano wa kupata kiasi hicho cha posho ni pale wajumbe wa Mkutano huo watakaporidhia kwa pamoja pendekezo la ajenda hiyo.
Ikumbukwe kuwa Desemba mosi mwaka jana, Hersi alishinda nafasi hiyo ya kuongoza Chama cha Vilabu Afrika.
Siku chache baadaye ndani ya mwezi huo huo, CAF ilimteua Hersi kuwa Mjumbe wa Kamati ya Maandalizi za Fainali za Mataifa ya Afrika (AFCON) na Fainali za Mataifa ya Afrika kwa Wachezaji wa ndani (CHAN).
Hersi aliteuliwa kuingia katika Kamati hiyo kwa vile ni mjumbe wa Kamati ya Utendaji ya CAF, nafasi aliyoipata baada ya kuukwaa uongozi wa Chama cha Vilabu Afrika.
Hersi aliingia madarakani Yanga akirithi mikoba ya Dk. Mshindo Msolla, ambapo katika uongozi wake amefanikiwa kuibadilisha timu hiyo kucheza soka la kisasa, huku ikifanikiwa kusajili wachezaji wenye viwango vya juu Afrika.
Timu hiyo msimu huu imefanikiwa kupenya na kuingia katika hatua ya makundi ya Ligi ya Mabingwa barani Afrika sawa na msimu uliopita, ambapo ilifanikiwa kufika katika hatua ya makundi na kuishia robo fainali, na baadaye kutolewa na Mamelodi Sundowns ya Afrika Kusini.
Mwaka juzi Yanga ilicheza fainali za Kombe la Shirikisho barani Afrika na kufungwa na USM Algier katika mchezo wa fainali.
Septemba 16 mwaka huu, Kamati ya Utendaji ya Shirikisho la Soka Afrika (CAF) (EXCO) ilitangaza kuwa Mkutano Mkuu wa 46 wa Kawaida wa CAF utafanyika Addis Ababa, Ethiopia mwezi Oktoba.
Awali, mji wa Kinshasa kutoka Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo, ulichaguliwa kuwa mwenyeji wa Mkutano Mkuu wa 46 wa Kawaida, lakini kutokana na sababu ambazo hazijawekwa wazi, DRC ilisema haiwezi kuandaa hafla hiyo.

Na Mwandishi wetu

Miaka ya nyuma kuna mtu alikuwa anaitwa Hassan Shaw ambaye alijulikana sana nchini hasa kwa wapenzi wa bendi ya Vijana Jazz ambao walimshuhudia kijana uyo wakati akitekenya Kinanda.
Alibonyeza Kinanda hicho na kumjengea umaarufu katika nyimbo za  ‘Shingo Feni’, ‘Penzi haligawanyiki’ na ‘Wifi zangu mna mambo’ ambazo zilikuwa zikiimbwa kwa sauti nyororo na mwanadada Kida Waziri katika ukumbi wa Mango Garden, Kinondoni Jijini Dasr es Salaam.
Jina lake kamili ni Hassan Shaw Rwambo, aliyezaliwa Septemba 25, 1959 jijini Dar es Salaam. Alianza kujifunza kupiga gita na wenzie kando kando ya Ziwa Tanganyika mkoani Kigoma, wakitumia magita ya tajiri mmoja aliyekuwa na meli ya uvuvi.
Aliporudi Dar es Salaam akakutana na mwanamuziki Zahir Ally Zorro, Zahir Ally yaelezwa kwamba ndiye aliyeboresha upigaji wake wa gita kiasi cha kukubaliwa kupiga gita la rhythm katika bendi yaya pili  Afro 70, iliyokuwa ikiitwa PAMA Band  iliyokuwa ikiongozwa na Patrick Balisidya.
Ni chini ya malezi ya Patrick akajifunza kupiga Kinanda baadaye mambo ya muziki na kujiunga na cha Ufundi cha Dar Technical College.
Mwaka 1980 alijiunga na bendi ya Vijana Jazz kama mpiga Kinanda ambako akilikutana na wanamuziki wengi akina John Kitime, Abuu Semhando kwa upande wa drums, mwimbaji wa wa kike Kida Waziri, Saad Ally Mnara na Hamisi Mirambo. Wengime walikuwa akina   Rashidi Pembe, aliyekuwa kipuliza Saxophone, Hassan Dalali na  Hamza Kalala walikuwa wapiga gita la Solo.
Ikimbukwe kwamba Hassan Dalali anatajwa humu ndiye yule baadaye akawa Mwenyekiti wa Klabu ya Simba Sports.
Mwaka 1990 alijiunga na Orchestra Safari Sound (OSS), chini ya  Muhidini Mwalimu Gurumo na Abel Balthazar. Huko OSS alikutana na wanamuziki wengine akina Benno Villa Anthony na Mhina Panduka ‘Toto Tundu’ambao walikuwa waimbaji.
Katika kujitafutaia maisha Hassan Shaw akaamua kuhamia Visiwani Zanzibar na kujiunga na bendi iliyokuwa ikipiga katika Hoteli ya Mawimbini.
Sifa zake za kubonyeza Kinanda zilipelekea kuitwa katika bendi ya Washirika Tanzania Stars. Alipotua hapo akakutana na wanamuziki wakali wakiwemo waimbaji mahiri akina Zahir Ally, Ally Choki Rwambow, Musemba wa Minyugu, Tofi Mvambe, na Abdul Salvador ‘Faza kidevu’ ambaye alikuwa na ‘manjonjo’ ya kupiga kinanda akitumia kidevu chake. Ndiyo sababu ya kuitwa ‘Faza Kidevu’
Shaw katika maisha yake hukupenda ujanja ujanja, hivyo kwa bahati mbaya katika bendi hiyo kulitokea kutokuelewana baina ya wanamuziki. Yeye kama kiongozi wa bendi, ikambidi aachie ngazi ili kuepusha bendi kuzidi kujichanganya.
Baada ya hapo mpulizaji mahiri wa tarumbeta, Nkashama Kanku Kelly alimuita ili ajiunge na bendi yake ya The Kilimanjaro Connection. Kanku Kelly na Hassan Shaw wameona nyumba moja  Kanku akiwa ni mume wa dada wa mke wake.
Kanku alimvumilia sana kwa kuwa hapo awali hakuwahi kufanya kazi ya kukopi nyimbo za wanamuziki wengine wakubwa duniani. Akiwa Connection alijifunza kukopi nyimbo nyingi za wanamuziki  wa kimataifa duniani.
The Kilimanjaro Connection ilikuwa inazunguka kwenda  kupiga muziki kwenye  hoteli  mbalimbali katika nchi za Malaysia, Singapore, Indonesia, Thailand na Japan, jambo ambalo kwake yeye ilikuwa  faraja kubwa.
Pamoja na Kanku Kelly, Shaw alishirikiana vyema na wamanuziki wengine akina Mafumu Bilal, Maneno Uvuruge, Burhan Adinan,  Shomari Fabrice, Bob Sija, na Faliala Mbutu. Wengine walikuwa Ray Sure boy, Delphin Mununga na Ramdhani Kinguti ‘System’
Baadaye Hassan Shaw, na wanamuziki wenzake Ramadhani Kinguti ‘ System’ na Burhan Muba wakafikia maamuzi ya kuanzisha kundi dogo la muziki wakitumia ala iitwayo Sequencer keyboards, wakiicha The Kilimanjaro Connection ya Kanku Kelly.
Kundi hilo likajiita Jambo Survivors Band ambalo baadaye likaaza safari za kuzunguka nchi mbalimbali kupiga muziki katika hoteli za kitalii. Ilifanya kazi katika nchi za Oman, Fujairah, Umoja wa nchi za Falme za Kiarabu (U.A.E), Singapore, Malaysia na Thailand.
Hassan Shaw kamwe hatowasahau maishani mwake ni pamoja na  Zahir Ally Zorro, Marehemu Patrick Balisdya, Waziri Ally, Ramadhani Kinguti ‘System’, Burhan Muba na Kanku Kelly kwa kuwa ni wao walomfikisha  hapo alipo.
Alipokuwa nchini Malaysia, alishindwa kupiga nyimbo baada ya kutoweka nyimbo zote  kichwani mwake.
Kama walivyo wanamuziki wengine wenye mafanikio, Shaw anapenda vijana kujifunza kupiga ala za muziki ili kufikia ndoto zao za kuwa wanamuziki wa kukubalika kimataifa. Pia amewataka vijana kutokata tamaa pale wanapokutana na vikwazo bali watafute jinsi ya kujinasua.

MWANZA

Na Paul Mabuga

Joep Lange [1954 – 2014], raia wa Uholanzi na Mtafiti aliyejikita katika tiba za virusi vya ukimwi, aliwahi kuhoji, iweje karibu kiila mahali katika bara la Afrika unaweza kupata bia ama soda ya baridi bila changamoto, lakini linapokuja suala la usambazaji na upatikanaji wa dawa, linakuwa tatizo la kuzungumzwa kila wakati.
Lange alifariki akiwa miongoni mwa abiria kwenye ndege shirika la ndege la Malaysia iliyoshambuluwa kwa bomu kutoka ardhini Julai 17, 2014, wakati akisafiri kutoka Amsterdam Uholanzi, kwenda Kuala Lumpur, Malaysia, kwenye kongamano la kila mwaka la UKIMWI.
Na huo ndio ukweli, kwamba  licha ya juhudi mbali mbali ambazo zimekuwa zikifanyika kwa miradi na mipango tofauti hapa nchini, lakini bado hilo limekuwa changamoto. Mathalani, wagonjwa wanaosumbuliwa na maradhi yasiyoambukiza, hususan kisukari na shinikizo la damu, wanaongezeka kutokana na mitindo yetu ya maisha, huduma zetu zinazidiwa na wingi wa watu, upatikanaji wa dawa kama inavyotakiwa unakuwa changamoto, umbali wa kufuata tiba nao unakuwa aghali, na uzingativu wa muda wa waganga kwa kila mgonjwa nao unakuwa mashakani. Lakini huko Zanzibar, kuna hatua imefikiwa
Mzee Omari Dadi Hamad, mkazi wa  Shehia ya Bopwe Wete, Pemba, katika umri wake wa miaka  65, pamoja na kuwa changamoto ya shinikizo la juu la damu, leo hii anaweza kupiga jembe na ardhi ikaitika. Ni katika shamba lake la miwa, ambayo ni mali ghafi katika kiwanda chake kidogo cha sharubati kinachotegemewa na familia yake ya watu tisa. Asingeweza kufanya haya kabla ya mwezi Aprili, mwaka jana.
Mzee Hamad amekuwa akisumbuliwa na shinikizo la juu la damu kwa miaka kumi sasa, hali ambayo hapo awali, kama ilivyo kwake na wenzake wanaosumbuliwa na magonjwa yasiyoambukiza, yaani shinikizo la damu la juu ama la chini la damu, na kisukari, imekuwa kikwazo kama changamoto ya kiafya na hata kiuchumi katika ustawi wao.
“Nilianza kujisikia kuchoka, nikitembea kidogo nachoka sana. Nikifika msikitini nahema, nashindwa kusali na ndipo nikashauriwa na mke wangu, Madhari upo katika hali hiyo  nenda hospitali kafanye vipimo. Nikaenda  nikapima sukari, nikapima presha na nikapima vingine, nikaambiwa ni presha [shinikizo la juu la damu], na kwa sababu hali haikuwa chronic sana, nikashailiwa kuanza dawa,” anasema Mzee Hamad katika mahojiano kwa ajili ya makala haya.
Anasema kuwa kuambiwa juu ya tatizo hilo, kulimkumbusha juu ya kisa cha marehemu kaka yake ambaye wakati anafanya kazi Kigamboni jijini Dar es salaam, zaidi ya miaka kumi iliyopita, alianguka ghafla na kupoteza na alipopelekwa hospitalini ilibainika kuwa alikuwa na tatizo la shinikizo la juu la damu, na  baadaye akapatwa na kiharusi.
“Kuanzia pale nilipopewa majibu kuwa nina presha , nikajua  afanaleikh, kumbe na mimi niliishaanza presha  na kuwa katika tishio la kuwa katika hali kama hiyo ya kaka yangu. Nikaanza dawa kidogo kidogo, lakini kwa sababu kulikuwa na usumbufu kidogo katika upatikanaji wa dawa. Uende hospitali ukaandkiwe dawa,ukienda dirishani hakuna.unaambiwa ukanunue.  Basi  ukimeza tembe mbili, unaweza kukaa hata wiki nzima humezi tena,” anasimulia Mzee Hamad.
Kulingana na simulizi ya Mzee Hamad, ukiacha changamoto hiyo ya upatikanaji wa dawa kama inavyotakiwa miongoni mwa wagonjwa wa shinikizo la damu na kisukari, lakini pia wingi wa wagonjwa katika vituo vya huduma uliosababisha yeye na wenzake kuchukua muda mrefu kwenye mistari kabla ya kupata huduma na hata kufuata huduma hizo mbali zaidi.
“Dokta akahangaika, akaniambia  wende Makunduchi [hospitali ya wilaya kwa ajili ya rufaa], mmh, wende wapi? Makunduchi sikai, Makunduchi, Upo! Sasa tulivyokwenda kule. Hapana hehee! Swalaa hiyo [Niliondoka alfajiri wakati wa adhana]. Natafuta gari kwa pesa [nauli] mpaka wap:?
Makunduchi! Makunduchi nateremka nenda hotel, hotel [Kula na baadaye napata matibabu] mpaka narudi kwetu saa nane au saa tisa, Upo! Yanakuijia [unaelewa]!” Anasimulia  Bibi Nali Kombo, mwenye umri wa miaka zaidi ya 70  na mkazi wa Mtende, Unguja, ikiwa ni uzoefu wake kuhusu matibabu kwa magonjwa yasiyoambukiza.
Hali hii ya huduma pia ilikuwa ni changamoto hata  kwa watoa huduma kama Dk. Fatmah Mohamed Amour, Mganga Mfawidhi wa kituo cha Afya cha Jadida, Pemba, anavyosema, “ licha ya kuwepo wagonjwa wengi lakini pia utunzaji kumbukumbu  ulikuwa tatizo kutuwezesha kufuatilia wagonjwa.
Pia, wagonjwa wengine wa kisukari walikuwa wanashindwa kuvumilia kusubiria vipimo, hivyo wanakwenda kula na kutufanya tusipate vipimo sahihi ambavyo vinahitaji sampuli kuchukuliwa kabla ya kula chochote.”
Kutokana na changamoto hizi ambazo zilitokana na ingezeko la wagonjwa wa kisukari na presha, Mraribu Msaidizi wa Kitengo cha Magonjwa Yasiyoambukiza Zuhura Saleh Amour, anasema Wizara ya Afya Zanzibar  kwa ushirikiano na PharmAccess na udhamini wa Sanofi, Aprili 2023, walianzishwa mradi wa huduma  kwa wagonjwa  wanaosumbuliwa na maradhi yasiyombukiza katika ngazi ya jamii.
Anasema kwamba chini ya mradi, zahanati zinawasaidia wagonjwa wanaotoka eneo moja kuunda  vikundi vya kijamii katika makazi yao na kupata huduma ya matibabu na dawa wanazopelekewa na muuguzi kila mwezi bila kuhitajika kwenda mbali.
Pia kuna wahudumu wa ngazi ya jamii katika kila kikundi ambao wamepata mafunzo ya kuchukua vipimo muhimu kuangalia mwenendo wa afya za wagonjwa kwa karibu na kuwashauri. Vipimo hivi huingizwa katika mfumo wa kidigitali, ambao unamwezesha daktari kufuatilia wagonjwa wote ambao wamepimwa katika siku husika. Pamoja na kuchukua vipimo, wahudumu wa ngazi ya jamii wamepewa mafunzo ya kutoa elimu ya namna bora ya kuishi na magonjwa yasiyoambukiza
“Kwa sasa, tunapata huduma kama inavyotakikana, dawa tunapata, siku ya kliniki, wauguzi  wanakuja kwenye jamii yetu. Wahudumu nao wanatupima na kutufuatililia. Sasa tunaweza kufanya hata kazi zetu,’’ anasema Mzee Hamad  baada ya kuanza kunufaika na kupitia mradi huo , wakati, Bibi Nali anashuhudia, “Dawa tunapata na maungoni zinaingia, na afya zinatengemaa. Hili begi hili [analioesha], ni la madawa.”
Nyendo Hassan Haji mkazi wa Mtende, Makunduchi na mnufaika wa mradi huu anasema umekuwa na manufaa anasema maana kabla yake walikuwa kama wananyanyasika  vile kwani “Ilikuwa usumbufu sana. Unafika kule unakuta watu wametia mabuku yao [daftari za kumbukumbu ya matibabu kwa wagonjwa], ukitaka kuweka lako wanakuambia, wenzako wamewahi, ilikuwa usumbufu mpaka wengine walikuwa wanaona heri wabaki nyumbani wajifie basi!”
Hawa ni miongoni mwa wananchi zaidi ya 800 wanaosumbuliwa na maradhi ya kisukari na sdhinikizo la damu, ambao wapo katika vikundi 25, ambavyo vimefikiwa na huduma chini ya mradi huo, na wanafikiwa kila mwezi katika vikundi vyao vilivyopo mahala wanakoishi na kupatikiwa huduma za dawa na matibabu.
Mganga Mfawidhi katika Kituo cha Jongowe Tumbatu, Dk Tumaini Zaidu    anasema kuwa kutokana na mradi huo, hata uhusiano wao na  wagonjwa umeimarika, kumbukumbu zimekuwa sawa, kazi imekuwa rahisi, na ufanisi umeongezeka na hata wamepungukiwa na wagonjwa kwa kuwa wengi wanapata huduma katika vikundi vya kijamii  katika mitaa yao, na kwamba wanaofika kwao ni wale ambao wanachangamoto za kirufaa. “kwa hawa ambao wanalazimika kuja hapa kliniki, tunapata muda wa kutosha wa kuwasikiliza matatizo yao, mienendo yao ya kimaisha na muda wa kutosha kuwapa elimu ya namna nzuri ya kuishi na magonjwa haya.
Meneja wa Programu wa Pharmaccess Zanzibar, Faiza Abbas, anasema katika kushirikiana na Wizara ya Afya Zanzibar, kuwa taasisi yao iliona kuna haja ya kuwa na program bunifu, na kwa msaada wa teknolojia, ambao itaondoa matatizo katika utoaji huduma ili kupunguza tatizo la msongamano wa wagonjwa wa maradhi yasiyoambukiza katika vituo vya huduma, lakini pia kuboresha huduma kwa wagonjwa.
Katika moja ya  matumizi ya teknolojia, vipimo vya kila  mgonjwa kwenye vikundi huchukuliwa na kutumwa kwenye kituo cha mawasiliano ya afya, ambapo madaktari na wataalam wengine huwa na utaratibu wa kufuatilia mienendo ya wagonjwa hao, na kuwatambua wale wenye changamoto na kuwasiliana nao kwa hatua zaidi za kitabibu.
“Mimi mwenyewe binafsi mwanzo sikuwa sanasana na tamaa kama tunaweza kufika hatua hii. Lakini baada ya kwenda kuangalia, sasa nimeona kwa muda mfupi tumepata mafanikio makubwa sana. Baada ya kufanya evaluation tumegundua  kuwa mafanikio ni makubwa sana,” anasema Nassor Ahmed Mazrui, Waziri wa Afya, Zanzibar, na kuongeza, ‘’ PharmAccess wametusaidia sana kwa mambo mengi na  mafanikio haya ni lazima kuyafikisha katika wilaya zote, na manufaa ya mradi lazima yaendelezwa hata baada ya mfadhili kumaliza muda wake.”
Kwa Mzee Hamad, mafanikio katika mradi huu ni jambo muhimu katika maisha yao, kwani anasema, “Walahi mie nasema Mungu ajalie hawa wenye kuonesha mpango huu. Awape nguvu, awape kila hali uendelee na utanuke zaidi uwafikie wagonjwa wengi zaidi, kwa sababu bado wapo.”

Waamini kutoka Parokia mbalimbali za Jimbo Kuu Katoliki la Dar es Salaa, wakiwa kanisani wakati wa Adhimisho la Misa Takatifu ya Jubilei ya Miaka 25 na 50 ya Upadri, iliyoadhimishwa katika Parokia ya Bikira Maria wa Fatima – Msimbazi, jimboni humo.

Paroko wa Parokia ya Yohane wa Mungu – Yombo Vituka, Jimbo Kuu Katoliki la Dar es Salaam, Padri Patrick Bwakila akibariki matoleo wakati wa Adhimisho la Misa Takatifu ya Dominika, iliyokwenda sanjari na kuwapatia watoto Sakramenti ya Ekaristi Takatifu.

DAR ES SALAAM

Na Joyce Sudi

Kitunguu saumu ni moja ya kiungo chenye ufanisi  mkubwa mwilini katika kuboresha afya ya mwili, Kiungo hiki huwa ni sehemu ya vyakula mbalimbali tunavyokula kila siku, vikiwemo vile vinavyoliwa vibichi kama vile kachumbari na saladi, pamoja na vyakula vilivyookwa au kuchemshwa.
Kwa mujibu wa Taasisi ya Chakula na Lishe Nchini Tanazania {TFN}, kitunguu saumu kina viondoa sumu {antioxidant} ambazo huondoa alkali huru {freeradicals} katika mwili, na hivyo kusaidia kuzuia uharibifu wa sumu hizo mwilini, na pia kina vitamini na madini mengi kwa afya ya mwili, ambayo ni madini ya manganese, calcium, phosphorus, selenium na vitamin B6 na C.
Kitunguu saumu ni moja wapo ya viungo ambavyo mara nyingi hutumika kuongeza ladha katika chakula, ambapo vipo vitunguu saumu vya rangi nyeupe ambavyo huwa na tumba kubwa chache, lakini vipo vyenye rangi ya zambarau au pinki, ambavyo huwa na tumba ndogo na nyingi, ingawa vitunguu hivyo vyote vina ubora sawa.
Licha ya kitunguu saumu kuwa maarufu kutumika kama kiungo, lakini pia hufaa kutumika kusaidia katika matatizo mbalimbali ya kiafya, kama vile kuzuia maambukizi yatokanayo na bakteria, baadhi ya virusi na fangasi, hasa katika utumbo, mapafu na sehemu za ukeni.
Vilevile husaidia katika uyeyushaji wa chakula, kuzuia kuhara na maambukizi yatokanayo na fangasi kwenye kinywa kutokana na viambata vinavyopatikana kwenye vitunguu saumu ambavyo ni; Allicin, Vitamini C, Vitamin B6 na Manganese.
Nini husababisha harufu kali mdomoni baada ya kula kitunguu saumu?
Watu wengi wamekuwa wakisumbuliwa na swali hili, kwamba pamoja na virutubisho na madini muhimu yaliyopo kwenye kitunguu saumu, lakini inakuwa ngumu kutafuna kwa kuhofia harufu kali.
Ukweli ni kwamba pale unapotafuna kitunguu saumu,kemikali za kibaiolojia zilizopo kwenye mfumo wa chakula kwa ajili ya kuvunjwa vunjwa kwa chakula kiweze  kufyonzwa vizuri, hubadilisha kiambata kilichopo kwenye kiungo hicho kiitwacho Allin kuwa Allicin na kisha kuvunjwa zaidi kuwa Ally Methyl sulfide, na hivyo kusababisha harufu kali  ambapo njia  rahisi ya kuepusha harufu hii, ni kunywa maziwa (fresh)yasiyoganda ya ng’ombe.
Taasisi ya Chakula na Lishe Nchini Tanzania {TFN}, imetuandalia  namna ya  kuandaa kitunguu saumu kwa ajili ya kusaidia kutuliza vidonda vya kooni kwa watu wenye maambukizi ya  Virusi vya Ukimwi {H.I.V}.
Mahitaji:
Kitunguu saumu tumba 4, maji kikombe kimoja, na sukari au asali.
Namna ya kuandaa:
i.Menya  maganda kwa kisu na katakata kitunguu saumu.
ii. Tia  kwenye maji yanayochemka, acha kichemke kwa dakika 10.
iii. Ipua, funika na acha ipoe, Kisha ongeza asali au sukari kwa ajili ya ladha.
Matumizi:
Kunywa kikombe kimoja kutwa mara tatu.
Pia kitunguu saumu kinaweza kutumika kama dawa ya kikohozi
Namna ya kuandaa:
i. Ponda kitunguu saumu kilichomenywa maganda .
ii. Weka kwenye kijiko cha chai, chukua kijiko cha chai cha asali au sukari.
Tumia mara mbili kwa siku kwa kikohozi.
Angalizo:
Matumizi ya vitunguu saumu yanaweza kuingiliana na ufanyaji kazi wa dawa mbalimbali za hospital, hivyo hakikisha unamuuliza daktari wako kama hujaanza kutumia kitunguu saumu kama dawa. Pia kwa wale wenye presha usitumie, kwanza pata ushauri wa daktari.
Dawa hizo ni kama Isoniazid ambazo zinatumika kutibu maradhi ya kifua kikuu, cyclosporine, dawa hizi hutumika kwa waliopandikizwa kiungo mfano figo, Dawa za H.I.V. ambapo  kitunguu saumu kinaingiliana na ufyonzaji wa dawa hizi, na hivyo kupelekea dawa kutokufanya kazi.
Pia, Nonsteroidal anti-inflamatory drugs {NSAIDs], dawa hizi ni kama ibrufen, na Naproxen ambazo zikitumiwa pamoja na kitunguu saumu, huongeza kuvuja kwa damu.

Katika safu hii ya Chimba Chimba Historia ya Kanisa wiki iliyopita, tuliwaletea historia ya kuanza kwa Uinjilishaji nchini Zambia.  Leo tunaendelea na Uinjilishaji nchini humo, hususan Kanisa katika Zambia huru na kuanza kwa uinjilishaji nchini Malawi. Sasa endelea…

Mwaka 1923, Kampuni ya Cecil Rhodes iliachia utawala wake Zimbabwe na Zambia na Nchi hizi zikawekwa moja kwa moja chini ya ulinzi wa Serikali ya Uingereza. Mwaka 1953 Zimbabwe, Zambia na Malawi ziliunganishwa katika ‘Muungano wa Rhodesia na Nyasaland’.

Muungano huu ulipingwa sana na Waafrika wa Zambia na Malawi. Upinzani ulizidi sana mwaka 1960 na 1961 ukiongozwa na Harry Mwaanga Nkumbula wa African National Congress (ANC), na baadaye Kenneth Kaunda aambaye aliunda chama chake cha United National Independent Party (UNIP).

Kama sehemu nyingine, Waprotestanti wa Presbiteri na Methodisti ndio waliongoza katika kuchochea siasa ya kudai Uhuru. Kwa namna ya pekee, Kanisa la Methodisti la Kiafrika la Kiaskofu lililotokea Afrika ya Kusini na Zimbawe na mhubiri wake mkuu akiwa John Lester Membe, liliongoza.

Membe alihubiri hata katika mikutano ya chama cha siasa cha ANC cha Zambia. Hata Kenneth Kaunda kabla ya kuingia siasa, alijiunga na Kanisa hilo na kusaidia kama mhubiri na kiongozi wa Kwaya.

Baada ya uchaguzi wa mwaka 1962, vyama hivyo viwili vya ANC na UNIP viliungana katika Bunge, na kwa wingi wao wa kura, vikapinga muungano na kuuvunja. Katika uchaguzi mkuu wa mwaka 1963, chama cha Kenneth Kaunda cha UNIP kilishinda na kuunda Serikali ya Zambia huru (1963-1991).

Katika miaka iliyofuata, Kaunda alishirikiana sana na Mwalimu Nyerere wa Tanzania kupigania Uhuru wa Afrika, hasa sehemu ya Kusini mwa Afrika, yaani Rhodesia, Afrika ya Kusini na Namibia, zikiwa chini ya ubaguzi wa rangi wa Makaburu; na Angola na Msumbiji zikiwa chini ya ukoloni wa Wareno.

Katika uhuru wa kuabudu na shughuli za kidini, Serikali zote baada ya Uhuru, hazikuwa na shida. Dosari ilikuwa mwaka 1962 ambapo Kaunda ilibidi apigane vita na dhehebu la Lenshina lililohubiri watu wasishiriki katika siasa na Serikali, na wakataka kufanya serikali yao ndani ya Nchi.

Katika vita hivyo, zaidi ya watu elfu moja waliuawa. Baadaye hata wafuasi wa dhehebu la Mashahidi wa Yehova wa Watchtower, walishambuliwa lakini siyo rasmi. Serikali ya Frederick Chiluba (1991-2001) aliyemshinda Kaunda katika uchaguzi wa mwaka 1991, akiwa mlokole, kidini alijaribu kuifanya Zambia iwe rasmi nchi ya Kikristo, lakini alipingwa na Viongozi wa Dini.

Vile vile Chiluba alifadhili na kuhamasisha madhehebu ya kilokole ya Kipentekoste. Chiluba alirithiwa na Levy Mwanawasa. Wakati huu, Kanisa Zambia liko msitari wa mbele katika kupigania haki za binadamu, na kuhamasisha watu katika siasa ya demokrasia shirikishi.

Waamini wengi wa Kanisa Katoliki mwanzoni walikuwa Kaskazini, katika sehemu ya Wamisionari wa Afrika (zamani White Fathers) au kabila la Wabemba. Mwaka 1950, walikuwa zaidi ya laki mbli wakati Kusini kwa Wajezuiti na Wafransiskani, Waamini walikuwa hawafiki elfu sitini.

Mwaka 1990, Kaskazini ilikuwa na Waamini kama laki tisa, ambapo Kusini walikaribia milioni moja na nusu. Hivyo uwingi wa Waamini ulikuwa umehamia Kusini, lakini hata hivyo, kati yao wengi walikuwa Wabemba waliohamia Kusini, hasa katika machimbo.

Mwaka 2005 kati ya wakazi 11,600,000, Wakristo walikuwa asilimia 75, ingawa kati ya hao Madhehebu mengi yalikuwa ya Kipentekoste yaliyoshamiri hasa wakati wa Chiluba, ambayo huchanganya Ukristo na tamaduni za Kiafrika.

Wakatoliki walikuwa asilimia 26 ya wakazi wote nchini humo, ingawa Wakatoliki si wengi sana kwa hesabu, nguvu zao za ushawishi wa watu ni kubwa sana.

Kanisa nchini Malawi
Nchi ya Malawi au Nyasaland, kama ilivyoitwa na wakoloni, wakifuatia jina ambalo Livingstone alilipa Ziwa la Nyasa, inakaliwa na makabila matatu. Wakazi asilia ni Wachewa, na hadi sasa ndilo kabila lenye watu wengi, na lugha yao ni lugha ya taifa, pamoja na Kiingereza.

Wachewa katika karne ya 15, waliongoza ufalme wa Maravi. Wakiwa na Makao yao Makuu Kusini ya Ziwa Nyasa, walishamiri na walitanuka hadi sehemu za Msumbiji na Zambia.
 
Ufalme huu uliangushwa na makundi mawili, la kwanza ni lile la Wangoni waliokimbia kutokana na mashambulizi ya Wazulu, wakiongozwa na Shaka. Wangoni kwa ukatili, waliteka falme walizokutana nazo njiani.

Kundi la pili lilikuwa la Wayao, ambao walishirikiana na Waarabu kwa kuteka watu na kuwauza utumwani. Wayao kwa sababu ya kushirikiana na Waarabu walishashika dini ya Kiislamu kama dini yao ya jadi.

Walianzisha vituo vya watumwa kwenye mwambao wa Ziwa Nyasa, kituo kikubwa kikiwa Nkhotakota, ambacho kiliweza kusafirisha watumwa kati ya 5,000 hadi 20,000 kwa mwaka. Huu ndio unyama aliouona Livingstone na kuomba msaada wa ulimwengu kwa wenye mapenzi mema. Ni juhudi za Dkt. David Livingstone, Wamisionari wengi walimiminika Afrika ya Mashariki na Kati.

DAR ES SALAAAM

Na Dk. Felician B. Kilahama

Mungu Mwenyezi alituumba binadamu kwa ‘sura na mfano wake’ (Kitabu cha Mwanzo, 1:26); akatuweka duniani na kutupa madaraka ya kumiliki na kutawala vyote alivyoviumba.
Akisema: binadamu “wakatawale samaki baharini, ndege angani, wanyama, nchi yote vile vile, kila kiumbe kitambaacho juu ya nchi.” Vile vile, Mungu akahitimisha uumbaji akiwaagiza mwanamume na mwanamke: “zaeni mkaongezeke, mkaijaze nchi, na kuimiliki”.
Tangu kuumbwa Adamu na Eva/Hawa, ni miaka mingi imepita. Hata hivyo, takwimu zinaashiria kuongezeka idadi ya watu duniani, ikiwa takriban bilioni nane (8), hii leo.
Hiyo ni ishara kuwa dunia inazidi kujaa watu wakati mataifa kama ‘China’ na ‘India’ yakiongoza kwa takriban asilimia 40 ya idadi ya watu wote. Tanzania yenye ardhi kubwa (hekta 94.55 milioni), kwa takwimu za 2022, kuna watu 61,741,120.
Kwa uwiano wa ukubwa wa nchi, bado tunatakiwa kuzaa na kuijaza nchi. Tunatumiaje ‘vipawa’ tulivyopewa na Mungu Mwenyezi? Vijana vipaumbele vyenu ni nini kama siyo kwanza kuwa baba hodari wa familia bora na yenye kumcha Mungu. Je, vijana wetu wamekengeushwa na nini: utandawazi, mifumo-dijitali na kuiga yasiyofaa, au ni mifumo kijamii na kiutawala?
Hakuna shaka mataifa yaliyoendelea hayajali chochote wanafanya kulingana na matakwa yao, kwenda kinyume na agizo la Mungu wakichochea maovu, mfano, kuhamasisha ndoa kati ya mwanaume na mwanaume (ushoga); mwanamke na mwanamke (ulezibiani), ikiwemo kutunga Sheria ‘kuharibu na/au kutoa mimba, na kuchochea wanawake wasipate ujauzito’.
Masuala hayo ni machukizo kwa Mungu aliyetuumba, akatujalia neema tuzae na kuongezeka. Wakati nikiwa mdogo, nilikuwa nasikia watu vijijini wakisema, “kuzaa watoto wengi ni baraka” familia zilikuwa zinafurahia kuzaa watoto na kuishi kwa uelewano mkubwa kama jamii moja. Nyakati hizi hali imekuwa tofauti kiasi cha ‘vijana’ kuoa na kuzaa watoto ni dhiki kubwa au kama ni laana, wakati ni baraka/zawadi kwa familia.
Maisha ya babu/bibi zetu yalikuwa yameegamia kwenye misingi/mifumo ya kijadi, kiutamaduni wakiabudu miungu mingine (ingawa walifahamu yupo Mungu Muumbaji. Mtazamo huo hautofautiani na ilivyoandikwa katika Matendo ya Mitume kwamba Mtume Paulo wakati akipita huku na huko akiwa ‘Athene’ akaona ‘Madhabahu’ iliyoandikwa: “Kwa Mungu Asiyejulikana”.
Ikawa baada ya kuyaona hayo, akawahubiria habari njema kuhusu huyo Mungu wanayemwabudu bila kumjua (Mdo, 17:23). Hivyo na wahenga wengi wa kale yalifanya hivyo hadi Injili ilipowafikia, takribani miaka 100 iliyopita.
Tukumbuke kuwa maisha yetu yamejengwa kwenye misingi ya mifumo ya kiroho ,ambayo Mungu aliiweka kimpangilio. Hivyo vijana wetu wanapaswa kufahamu kuwa kukiuka kuyatekeleza maagizo ya Mungu; mafanikio yatakuwa haba kwa kukosa maarifa yatokayo kwa Mungu.
Kilichonisukuma kuyasema hayo ni hali ya vijana wetu hususan wa kiume; kujisahau kuwa wao ni wanaume wanaotegemewa kujenga familia zilizo bora na endelevu. Nimekuwa nikisia msemo “dunia inawayawaya” ukimaanisha binadamu kukosa utulivu/umakini kwa kuhangaika huku na huko mpaka kupayapaya bila kujua mustakabali wa maisha kwa ujumla.
Ukitafakari hali hiyo kwa umakini mkubwa, utagundua kuwa hali ya sasa tunayoishuhudia kwa vijana wetu wa kiume, hakika ni matokeo ya kuhangaika kidunia zaidi, kuliko kusimama imara kwa msingi na maagizo ya Mungu Mwenyezi.
Moja ya athari kubwa kwa vijana Tanzania; ni ‘unywaji pombe’ uliokithiri. Kawaida Watanzania wengi vijijini/mijini wapo wanaokunywa pombe aina mbalimbali. Wakati nikiwa kijana kabla na baada ya kuanza shule; nilikuwa naona wanaokunywa pombe walikuwa watu wazima (wenye familia), hakuna kijana aliyekuwa hajaoa angeweza kuruhusiwa kujumuika nao.
Hata kama angekuwa ameoa, lakini bado hajawa na uzoefu wa kutosha kimaisha, haikuwa rahisi ajumuike na watu wazima. Mifumo kijadi au kimila ilikuwa imezuia vijana kutojitosa kwenye unywaji pombe bila ya kujijengea msingi imara wa kuweza kuyamudu maisha yake na familia.
Nyakati hizi maisha ni kidijitali, kisiasa, kisaikolojia, kiteknolojia, kimaendeleo hadi kusema kila mtu yuko huru kufanya anavyotaka ili mradi amefikisha umri wa miaka 18 au zaidi. Hali hiyo inakinzana na Sheria, Kanuni pamoja na Mifumo ya Kiroho aliyoiweka Mungu. Kadhalika, Serikali kwa dhamira ya kupata mapato zaidi, ikapunguza bei ya pombe.
Kimsingi, mapato ya Serikali yanapoongezeka, kwa namna moja au nyingine, tunatarajia huduma za kijamii kuboreshwa na kuimarisha miundombinu kwa maendeleo endelevu. Kuna pombe ambazo vijana wanachangamkia, mfano, “sungura” na “konyagi.” kadhalika, usambazaji pombe kwa kutumia vifungashio vyenye ujazo mdogo mdogo, unahamasisha vijana wengi wanywe pombe zaidi kwa bei poa.
Kuwepo vyanzo vya mapato kwa Serikali hasa ambavyo haviumizi walipa kodi na wananchi kwa ujumla ni jambo jema; lakini tunapotafakari suala la unywaji pombe ee-vijana wengi wanaathirika sana kwa kiwango cha taifa kuelekea pabaya.  Mbali na pombe, changamoto nyingine ni “dawa za kulevya”; zikiwa kama ‘pacha’ wa pombe, kwa kutumiwa na vijana wengi.
Uzoefu unaonyesha kuwa kijana akishazoea dawa zinazolewesha, kuacha inakuwa kizaazaa. Kuna wakati Serikali ilijitahidi kudhibiti kwa kiasi kukubwa, matumizi ya dawa zinazolewesha kwa kuhakikisha haziingizwi nchi hovyo.
Hata hivyo, “operesheni iliyofanywa na Mamlaka ya Kuzuia na Kudhibiti Dawa za kulevya; iliyofanyika kati ya Agosti 24 na Septemba 2, 2024”; imedhihirisha kuwa sasa-upo udhaifu mkubwa katika mifumo husika ya kudhibiti uagizaji na uingizaji dawa zinazolewesha. Ripoti iliyotolewa na Mamlaka Septemba 10, ilionyesha kuwa kiasi kikubwa cha dawa hizo zilizoingizwa nchini, zikamatiwa Manispaa za Kinondoni na Ubungo kwa kuwanasa watuhumiwa kadhaa.
Swali linabaki. Je, dawa hizo zimepitia wapi bila kugundulika mpaka zikawa mitaani kiasi-hicho? Kadhalika, matumizi ya “bangi” (Cannabis sativa) pia yamekuwa yakiongezeka kila kukicha. Je, tunakwama wapi hadi taifa kushindwa kudhibiti matumizi ya dawa zinazolevya?
Tujitathimini kwa kina miaka michache ijayo nguvukazi nchini itakuwa ya namna gani Iwapo vijana wengi wa umri kati ya miaka 20 hadi 40 inakuwa katika hali hii isiyoridhisha, na huenda vijana wanaoinukia nao wakatumbukia kwenye janga hili. Nini hatima ya Tanzania? Kwanza, viongozi wajao watakuwa wa namna gani, wenye mwelekeo gani je, watakuwa na maarifa gani?
Je, Vijana wataishi maisha ya namna gani kama mwelekeo wao kwa sasa ni kunywa/kulewa kupindukia? Agosti, 2024 mtaa mmoja Jijini-Kati Dar-es-Salaam, karibu na Posta ya Zamani, niliona vijana wanne wamejibanza mahali akiwepo binti mmoja.
Kwa kuwa nilikwa nikitembea kwa miguu, nikapunguza mwenda taratibu kuona nini kinachoendelea. Nilichokishuhudia walikuwa wakinywa, lakini kwa kutunia chupa moja wakipokezana. Vile vile, walikuwa wanavuta kitu kama sigara pia kwa kupokezana: niliduwaa kwa hali niliyoiona bila kuwakaribia.
Mbele yangu alikuwa mama, mtu-mzima akielekea nilikokuwa natoka; baada ya kusalimiana. Nikamuuliza hiyo ni ishara gani kwa vijana wetu. Mama alisema hiyo ndiyo ‘hali halisi’ kwa vijana wa Tanzania. Tukaishia kusema: “Mwenyezi Mungu uwarehemu vijana hawa na wengine wa aina hiyo, maana wanaangamia kwa kukosa maarifa (akili zao zimepinda)”.
Tutamwomba Mungu, lakini kwa utashi aliotupa kuweza kufanya uchaguzi sahihi, mathalani, ufanye nini, ule nini, unywe nini, uvaeje au uishi maisha gani! Hivyo, inabidi tuwajibike kwa maisha tunayoishi. Dunia moja, ‘binadamu wote sawa’ lakini tunatofautiana katika uwezo wa kufanya maamuzi sahihi kuishi, vizuri bila kukengeuka hadi kupoteza ‘afya ya akili’ zetu.
Vijana kutumbukia kwenye unvwaji pombe na matumizi dawa zinazolevya, Mungu hahusiki hata kidogo, maana Mungu anatupenda na anatuwazia mema, pia huzibariki kazi za mikono yetu. Kadhalika, ili tubarikiwe, lazima ‘vigezo na masharti’kuzingatiwa ipasvyo. Kinyume cha hapo, ni laana mpaka huruma ya Mungu ipatikane kupitia toba ya kweli; pia kwa kufunga vile vile kuomba bila kukata-tamaa.
Ombi langu kwa Serikali, unywaji ‘pombe kupindukia’ ikiwemo ‘dawa-zinazolevya,’ hatua madhubuti zichukuliwe kwa kupandisha bei za ‘vileo’ vyote, pia kuhakikisha dawa-zinazolevya, zinadhibitiwa kwa hali ya juu sana kwa dhamira njema ili kuokoa nguvukazi ya taifa.
Vile vile, atakaye thibitishwa Kisheria kufanya biashara haramu, adhabukali zichukue mkondo wake bila kuoneana haya wala huruma, ili tusiendelee kuliangamiza taifa kwa maslahi binafsi. Taifa bora linahitaji ‘vijana’ imara, wenye nguvu, afya na akili timamu pamoja na maarifa ya kimbingu.
Kumbuka ‘kumcha Mungu’ ndiyo chanzo cha maarifa, na taifa lenye hofu ya Mungu hutenda haki kwa wote na kuuchukia ‘uovu’ kwa sababu ‘uovu’ ni janga kwa taifa, husababisha watu walaaniwe. Hivyo, tuwe makini tujiepushe na hali hiyo.

Mwadhama Polycarp Kardinali Pengo, Askofu Mkuu Mstaafu wa Jimbo Kuu Katoliki la Dar es Salaam (katikati), akiwa katika picha ya pamoja na Maaskofu Wasaidizi wa Jimbo hilo, Mapadri Wanajubilei wa Miaka 25 na 50, pamoja na Mapadri wengine, baada ya Adhimisho la Misa Takatifu ya Jubilei hiyo, iliyoadhimishwa katika Parokia ya Bikira Maria wa Fatima – Msimbazi, jimboni humo. (Picha zote na Yohana Kasosi)