KIGOMA
Na Mathayo Kijazi
Katika kuhakikisha familia, jamii, na hata Kanisa kwa ujumla linaendelea kuwa na watu wenye maadili ya kumpendeza Mungu, ni lazima familia zijengwe vyema, ili ziweze kudumu katika misingi iliyo bora.
Zipo njia mbalimbali zinazoweza kutumika kujenga jamii iliyo bora kupitia katika familia zao, zikiwemo semina za Kanisa, mikutano, makongamano, pamoja na mafundisho mbalimbali.
Katika jitihada hizo za kujenga familia, Utume wa Uimarishaji wa Familia Tanzania (UFATA), hivi karibuni ulifanya Mkutano wake Mkuu wa Kitaifa katika Jimbo Katoliki la Kigoma.
Vile vile, ndani ya Mkutano huo ilifanyika Semina iliyohusisha mada mbalimbali zilizolenga familia, mwenendo wake, pamoja na tafakari mbalimbali.
Akiwasilisha mada isemayo ‘Familia imara ni msingi wa utu wa mtu’, Mkuu wa Chuo cha Songea Catholic Institute of Technical Education, kilichopo Songea, mkoani Ruvuma, Padri Longino Rutangwelera Kamuhabwa wa Jimbo Katoliki la Bukoba, anasema kwamba kwa kuumbwa kwake na kwa hulka yake, utu wa mtu ni wa kuheshimiwa na umetakaswa.
Padri Kamuhabwa anasema kwamba Familia ni Taasisi ya Kimungu kati ya wanadamu, kwa ajli ya kuendeleza na kulinda heshima ya utu wa mtu, na kwamba kuheshimu familia na utu wa mtu, ni kumheshimu Mungu aliye chimbuko lake.
Anaongeza kwamba mwanadamu anatakiwa kuheshimiwa na kuthaminiwa kama njia mojawapo ya kumheshimu na kumthamini Mungu, kwani ameumbwa kwa malengo ya kumjua, kumpenda, kumtumikia Mungu na kutafuta Ufalme wake.
Padri huyo anabainisha pia kuwa mwanadamu ni wajibu wake kutambua kwamba ameumbwa pamoja na wanadamu wengine, kwani huo ni mpango wa Mungu kuwa mwanadamu atimize malengo ya kuumbwa kwake akiwa kundini.
Anasema pia kwamba mwanadamu ni muhitaji, mhanga na dhaifu, hivyo, anahitaji kuhubiriwa, kulindwa, kutetewa, kukemewa pamoja na kuelekezwa.
Anabainisha pia kwamba katika kuwa kiumbe muhitaji, mwanadamu kwa hulka yake, Mungu alimuumba mtu akiwa na njaa na kiu ya kufikia ukamilifu, na kuongeza kuwa ni katika hali hiyo, mtu hutafuta, husali, hufanya kazi ili afikie kile cha kumfanya awe mkamilifu. Katika kutafuta huko, Padri huyo anasema kwamba mwanadamu pengine hupatia, na pengine hukosea.
Pia, Padri huyo anasema kwamba nyenzo za kumsaidia wanadamu kufikia kile anachokihitaji, ni pamoja na Sala, Neno la Mungu, Maisha ya sakramenti, pamoja na Maisha ya familia.
Vile vile, anasema kuwa kwa hulka yake, mwanadamu ameumbiwa kwanye jamii (familia), na kwa asili yake, ana mwelekeo wa kuishi au kushirikiana na wanadamu wengine.
“Mwanadamu anafaidika kwa kushirikiana na wanadamu wengine. Kukamilisha na kukamilishwa na wengine (complementarity principle). Kutegemeza na kutegemezwa na wengine (synergy principle). Mtu ni ufunuo na uwepo wa Mungu kati ya watu (transcendental being)…
“Kadiri ya Edith Stein (Mtakatifu Theresa wa Msalaba) mtu ni Epiphania - anafunua wema na upendo wa Kimungu kwa wengine. Kadri ya Mtakatifu Thomas Aquinas, kupitia ubinadamu wetu, Mungu yu pamoja nasi = Emmanuel. Kristu aliutwaa ubinadamu wetu ili sisi tukwezwe na kuushiriki Umungu wake. Kwa hiyo, mtu ni ufunuo wa uwepo wa Mungu kati yetu. Mtu ni zaidi ya yale unayoyaona,” anasema Padri huyo.
Sambamba na hayo, Padri Kamuhabwa anaongeza kwamba mwanadamu ni kiumbe hisia, kwani kwa hulka yake anaweza kufurahi au kukasirika; kupenda au kuchukia; kuwa na vionjo mbalimbali; kukubaliana pamoja na kutofautiana na wengine.
Anasema kwamba hiyo inaleta uhalali wa mtu kupenda na kupendwa, kujali na kujaliwa, kuheshimu mawazo na maoni ya mtu, kumpa mtu nafasi ya kuchagua anachokitaka, na kuacha asichokipenda.
Kwa nini utu wa mtu uheshimiwe na kulindwa?
Padri Kamuhabwa anabainisha kwamba ni vizuri kutumia sababu moja kati ya hizi, ili kujenga hoja ya kulinda heshima na utu wa mtu; Mtu ni sura na mfano wa Mungu (Mwa, 1:26); Mtu kajaliwa akili na utashi wa kumtafuta Mungu (Isaiah, 1:17-19); Mungu kapitia kwa mtu kajifunua kwa viumbe wote (In, 14:8-9); pamoja na; Mungu kamchagua mtu na kuweka agano naye (Mwa, 9:13; Kut. 19:5).
Sambamba na hayo, anasema kwamba familia ni taasisi ya kuenzi na kuheshimu utu wa mtu, kwani hiyo ni taasisi ya wanadamu aliyoianzisha Mungu ili kupitia kwenye taasisi hiyo, watu washirikishane upendo wa Kimungu, na watu washiriki kazi ya Mungu ya uumbaji.
Pia, anabainisha kwamba taasisi hiyo ni ya wanadamu kwa sababu inaundwa na wanadamu (nuclear and extended). Na pia ni ya Kimungu kwa sababu mwasisi, mtegemezaji na malengo yake ni Mungu.
Vile vile, anasema pia kwamba taasisi hiyo ni ya upendo, kwa sababu kiungo chake ni upendo, ni ya uumbaji kwa sababu inaendeleza umbaji.
Njia za kuenzi na kuimarisha familia:
Akitaja njia zinazoweza kutumika ili kuimarisha familia, Padri huyo anabainisha kwamba ni lazima kuwepo na sala, kuiombea na kusali pamoja; ijikite katika kusoma na kuishi Neno la Mungu; Maisha ya Sakramenti; ipate neema za Sakrameti; malezi endelevu; ianze na Mungu na ibaki na Mungu; Maadhimisho endelevu; kushika amri ya mapendo, kufanya kumbukizi za matukio muhimu ya kifamilia, pamoja na kuhuisha mahusiano.
Matishio dhidi ya familia:
Akitaja mambo yasiyofaa na yanayoonekana kuwa tishio katika familia, Padri Kamuhabwa anasema kwamba mambo hayo ni pamoja na familia kuanzishwa kiholela.
Anaongeza kuwa kadri ya mpango wa Mungu, familia huanza kupitia ndoa halali, tofauti na hilo, ni mwanzo potofu, matokeo yake ni matokeo na mwisho potovu.
Vile vile, anasema kwamba upotoshwaji wa sifa za wanafamilia ni moja ya tishio, kwani familia huundwa na baba, mama na watoto. Upotovu katika jinsia za wazazi ni tishio la familia.
SOMA ZAIDI....
DAR ES SALAAM
Na Pd. Mujuni Audiphace
(Heri kwenda nyumbani mwa matanga kuliko kwenda nyumbani mwa karamu, maana huko ndiko mwisho wa binadamu wote, na walio hai wataweka moyoni,” Mhubiri 7:2)
Ndugu zangu Tumsifu Yesu Kristo.
Mwezi wa nane mwaka huu (2024) familia yetu tulijengea na kuweka msalaba mpya kwenye kaburi la Baba yetu aliyefariki miaka 37 iliyopita huko Kamachumu Kagera.
Siku moja kabla ya Misa ya kilele cha tukio hili nilifika nyumbani kuona kinachoendelea, nikakuta fundi yupo anakamilisha ujenzi akiwa na mdogo wetu wa mwisho wakiwa wawili tu pale kwenye eneo la makaburi.
Huyu bwana mdogo akawa anajisifia kuwa yeye tu ndiye haogopi makaburi, akaniambia kuwa wengine wote wamekimbia hii kazi ya msaidia fundi sababu inafanyika makaburini na ni ya kujenga kaburi.
Nilimuuliza kuwa: UNAFIKIRI HASA WANAOGOPA NINI KUHUSU MAKABURI?
Akanijibu kuwa: HAWAOGOPI MAKABURI, BALI WANAOGOPA KINACHOSABABISHA MAKABURI KUWEPO, YAANI KIFO. Hivyo wanafikiri kuyasogelea makaburi ni sawa na kukisogelea KIFO kwa makusudi.
NA HUU NDIO MTAZAMO WA BAADHI YETU TULIO WENGI
Wapendwa, makaburi yamekuwapo tangu mwanzo wa uwepo wa mwanadamu. Makuburi yameandaliwa na kutunzwa vyema na binadamu baada ya kuwa wamezikwa humo miili ya wapendwa wao.
Tunasoma Katika kitabu cha Mwanzo 23: 19-20, kuwa Abraham alinunua pango katika shamba la Makpela, na humo yakawa maziko ya watu ( Sarah, Abraham, Isaka, Yakobo, Lea, Raheli, nk). Eneo hili la makaburi liliendelea kutunzwa vizuri sana na watu wa wakati.
Kumekuwepo na Mila za kuyatumia makaburi kwa kufanya mambo ya hovyo na pia kuyahusishanisha na ushirikina kwa baadhi ya makabila ya kiAfrika. Hivyo Kila anayejishughulisha na makaburi anaonekana kuwa ni mtu wa Hovyo na mshirikina.
Kitabu Cha Muhubiri 7:2 kinasema kuwa “ Heri kwenda nyumbani mwa matanga kuliko kwenda nyumbani mwa karamu, maana huko ndiko mwisho wa binadamu wote na walio hai wataweka moyoni.”
Tunahimizwa kutembelea makaburi sababu ni swala la kusali.
Biblia inaendelea kutugundisha kuwa waliokufa sio adui zetu na wala sio mikosi kwetu tukiendelea kuwa karibu nao hata kwa kubeba masalia yao pale inapobidi, Yoshua 24:32 “mifupa ya Yosefu anazikwa Shekhem baadae ya waIsrael kusafiri nayo kutoka Misri. Eneo la Maziko linakuwa urithi wa Wana wa Yosef.”
Makaburi sio UCHURO ndugu zangu. Tunzeni maeneo yenu ya makaburi.
Kadiri ya maelekezo ya Mwenyezi Mungu kupitia kwa Nabii Elia, kutokuzikwa kaburini ni ishara ya kufa kifo kibaya (ukiwa mdhambi), Wafalme 9:33-44, “mdhambi mmoja anayeotwa Yezebel anakufa na mwili wake unaliwa na mbwa mitaani sababu ya wingi wa dhambi zake.”
Hivyo, kutokuzikwa baada ya kufa ni ishara ya laana, lakini waliozikwa vizuri ni ishara ya baraka.
Kuogopa makaburi ni sawa na kuogopa “kisichokuwepo.”
Kwa Kihaya uwa kuna methali inasema “kyakutinisa kita’kurwe”, jibu lake uwa ni “Mwilima.”
Tafsiri: “Kuna kitu kinakutisha lakini hakina nguvu ya kukula(kukuua),” na jibu lake ni “Giza.”
Kuogopa makaburi ni sawa na kuwa na “wasiwasi wa Bure” katika maisha, ni tatizo la AFYA YA AKILI. Tibu tatizo hili kwa kutunza vyema kumbukumbu za wapendwa wetu.
Wapendwa, shetani hakai makaburini, tukisoma Injili ya Mt. Marko 5:2-3, “Yesu baada ya kumtoa mapepo mtu aliyeishi makaburini akiwazuia watu wasiende makaburini, wale pepo walikimbilia baharini (sio makaburini).”
Tujifunze kwa Bwana wetu Yesu Kristo aliyekwenda makaburini kumfufua Lazaro (pamoja na kwamba dada yake Lazaro alimkataza Yesu kwenda makaburini, lakini Yesu alienda tu na Ufufuo ukafanyika).
Wapendwa tusisikilize kelele za wanaotuzuia/ kutucheka tunapokwenda makaburini kuyasafisha na kuwaombea waliolala huko, maana wote waliolala katika Kristo, watafufuliwa naye.
HITIMISHO
“Hata siku ya kwanza ya Juma, alfajiri na mapema, walikwenda kaburini wakiyachukua manukato waliyokuwa wameyatoa tayari,...” Luka 24: 1.
Wanawake watakatifu walienda”wakashuhudia UFUFUKO.
Makaburini.” walimuona yesu mfufuka kwenye bustani za makaburi, hawakumuona shetani.
Tuwaombee waliolala makaburini waone uso wa Mungu.
Bwana awe nanyi nyote.
Pd. Mujuni Audiphace, Padri wa Jimbo Katoliki la
Bunda.
MWANZA
Na Paul Mabuga
Joep Lange [1954 – 2014], raia wa Uholanzi na Mtafiti aliyejikita katika tiba za virusi vya ukimwi, aliwahi kuhoji, iweje karibu kiila mahali katika bara la Afrika unaweza kupata bia ama soda ya baridi bila changamoto, lakini linapokuja suala la usambazaji na upatikanaji wa dawa, linakuwa tatizo la kuzungumzwa kila wakati.
Lange alifariki akiwa miongoni mwa abiria kwenye ndege shirika la ndege la Malaysia iliyoshambuluwa kwa bomu kutoka ardhini Julai 17, 2014, wakati akisafiri kutoka Amsterdam Uholanzi, kwenda Kuala Lumpur, Malaysia, kwenye kongamano la kila mwaka la UKIMWI.
Na huo ndio ukweli, kwamba licha ya juhudi mbali mbali ambazo zimekuwa zikifanyika kwa miradi na mipango tofauti hapa nchini, lakini bado hilo limekuwa changamoto. Mathalani, wagonjwa wanaosumbuliwa na maradhi yasiyoambukiza, hususan kisukari na shinikizo la damu, wanaongezeka kutokana na mitindo yetu ya maisha, huduma zetu zinazidiwa na wingi wa watu, upatikanaji wa dawa kama inavyotakiwa unakuwa changamoto, umbali wa kufuata tiba nao unakuwa aghali, na uzingativu wa muda wa waganga kwa kila mgonjwa nao unakuwa mashakani. Lakini huko Zanzibar, kuna hatua imefikiwa
Mzee Omari Dadi Hamad, mkazi wa Shehia ya Bopwe Wete, Pemba, katika umri wake wa miaka 65, pamoja na kuwa changamoto ya shinikizo la juu la damu, leo hii anaweza kupiga jembe na ardhi ikaitika. Ni katika shamba lake la miwa, ambayo ni mali ghafi katika kiwanda chake kidogo cha sharubati kinachotegemewa na familia yake ya watu tisa. Asingeweza kufanya haya kabla ya mwezi Aprili, mwaka jana.
Mzee Hamad amekuwa akisumbuliwa na shinikizo la juu la damu kwa miaka kumi sasa, hali ambayo hapo awali, kama ilivyo kwake na wenzake wanaosumbuliwa na magonjwa yasiyoambukiza, yaani shinikizo la damu la juu ama la chini la damu, na kisukari, imekuwa kikwazo kama changamoto ya kiafya na hata kiuchumi katika ustawi wao.
“Nilianza kujisikia kuchoka, nikitembea kidogo nachoka sana. Nikifika msikitini nahema, nashindwa kusali na ndipo nikashauriwa na mke wangu, Madhari upo katika hali hiyo nenda hospitali kafanye vipimo. Nikaenda nikapima sukari, nikapima presha na nikapima vingine, nikaambiwa ni presha [shinikizo la juu la damu], na kwa sababu hali haikuwa chronic sana, nikashailiwa kuanza dawa,” anasema Mzee Hamad katika mahojiano kwa ajili ya makala haya.
Anasema kuwa kuambiwa juu ya tatizo hilo, kulimkumbusha juu ya kisa cha marehemu kaka yake ambaye wakati anafanya kazi Kigamboni jijini Dar es salaam, zaidi ya miaka kumi iliyopita, alianguka ghafla na kupoteza na alipopelekwa hospitalini ilibainika kuwa alikuwa na tatizo la shinikizo la juu la damu, na baadaye akapatwa na kiharusi.
“Kuanzia pale nilipopewa majibu kuwa nina presha , nikajua afanaleikh, kumbe na mimi niliishaanza presha na kuwa katika tishio la kuwa katika hali kama hiyo ya kaka yangu. Nikaanza dawa kidogo kidogo, lakini kwa sababu kulikuwa na usumbufu kidogo katika upatikanaji wa dawa. Uende hospitali ukaandkiwe dawa,ukienda dirishani hakuna.unaambiwa ukanunue. Basi ukimeza tembe mbili, unaweza kukaa hata wiki nzima humezi tena,” anasimulia Mzee Hamad.
Kulingana na simulizi ya Mzee Hamad, ukiacha changamoto hiyo ya upatikanaji wa dawa kama inavyotakiwa miongoni mwa wagonjwa wa shinikizo la damu na kisukari, lakini pia wingi wa wagonjwa katika vituo vya huduma uliosababisha yeye na wenzake kuchukua muda mrefu kwenye mistari kabla ya kupata huduma na hata kufuata huduma hizo mbali zaidi.
“Dokta akahangaika, akaniambia wende Makunduchi [hospitali ya wilaya kwa ajili ya rufaa], mmh, wende wapi? Makunduchi sikai, Makunduchi, Upo! Sasa tulivyokwenda kule. Hapana hehee! Swalaa hiyo [Niliondoka alfajiri wakati wa adhana]. Natafuta gari kwa pesa [nauli] mpaka wap:?
Makunduchi! Makunduchi nateremka nenda hotel, hotel [Kula na baadaye napata matibabu] mpaka narudi kwetu saa nane au saa tisa, Upo! Yanakuijia [unaelewa]!” Anasimulia Bibi Nali Kombo, mwenye umri wa miaka zaidi ya 70 na mkazi wa Mtende, Unguja, ikiwa ni uzoefu wake kuhusu matibabu kwa magonjwa yasiyoambukiza.
Hali hii ya huduma pia ilikuwa ni changamoto hata kwa watoa huduma kama Dk. Fatmah Mohamed Amour, Mganga Mfawidhi wa kituo cha Afya cha Jadida, Pemba, anavyosema, “ licha ya kuwepo wagonjwa wengi lakini pia utunzaji kumbukumbu ulikuwa tatizo kutuwezesha kufuatilia wagonjwa.
Pia, wagonjwa wengine wa kisukari walikuwa wanashindwa kuvumilia kusubiria vipimo, hivyo wanakwenda kula na kutufanya tusipate vipimo sahihi ambavyo vinahitaji sampuli kuchukuliwa kabla ya kula chochote.”
Kutokana na changamoto hizi ambazo zilitokana na ingezeko la wagonjwa wa kisukari na presha, Mraribu Msaidizi wa Kitengo cha Magonjwa Yasiyoambukiza Zuhura Saleh Amour, anasema Wizara ya Afya Zanzibar kwa ushirikiano na PharmAccess na udhamini wa Sanofi, Aprili 2023, walianzishwa mradi wa huduma kwa wagonjwa wanaosumbuliwa na maradhi yasiyombukiza katika ngazi ya jamii.
Anasema kwamba chini ya mradi, zahanati zinawasaidia wagonjwa wanaotoka eneo moja kuunda vikundi vya kijamii katika makazi yao na kupata huduma ya matibabu na dawa wanazopelekewa na muuguzi kila mwezi bila kuhitajika kwenda mbali.
Pia kuna wahudumu wa ngazi ya jamii katika kila kikundi ambao wamepata mafunzo ya kuchukua vipimo muhimu kuangalia mwenendo wa afya za wagonjwa kwa karibu na kuwashauri. Vipimo hivi huingizwa katika mfumo wa kidigitali, ambao unamwezesha daktari kufuatilia wagonjwa wote ambao wamepimwa katika siku husika. Pamoja na kuchukua vipimo, wahudumu wa ngazi ya jamii wamepewa mafunzo ya kutoa elimu ya namna bora ya kuishi na magonjwa yasiyoambukiza
“Kwa sasa, tunapata huduma kama inavyotakikana, dawa tunapata, siku ya kliniki, wauguzi wanakuja kwenye jamii yetu. Wahudumu nao wanatupima na kutufuatililia. Sasa tunaweza kufanya hata kazi zetu,’’ anasema Mzee Hamad baada ya kuanza kunufaika na kupitia mradi huo , wakati, Bibi Nali anashuhudia, “Dawa tunapata na maungoni zinaingia, na afya zinatengemaa. Hili begi hili [analioesha], ni la madawa.”
Nyendo Hassan Haji mkazi wa Mtende, Makunduchi na mnufaika wa mradi huu anasema umekuwa na manufaa anasema maana kabla yake walikuwa kama wananyanyasika vile kwani “Ilikuwa usumbufu sana. Unafika kule unakuta watu wametia mabuku yao [daftari za kumbukumbu ya matibabu kwa wagonjwa], ukitaka kuweka lako wanakuambia, wenzako wamewahi, ilikuwa usumbufu mpaka wengine walikuwa wanaona heri wabaki nyumbani wajifie basi!”
Hawa ni miongoni mwa wananchi zaidi ya 800 wanaosumbuliwa na maradhi ya kisukari na sdhinikizo la damu, ambao wapo katika vikundi 25, ambavyo vimefikiwa na huduma chini ya mradi huo, na wanafikiwa kila mwezi katika vikundi vyao vilivyopo mahala wanakoishi na kupatikiwa huduma za dawa na matibabu.
Mganga Mfawidhi katika Kituo cha Jongowe Tumbatu, Dk Tumaini Zaidu anasema kuwa kutokana na mradi huo, hata uhusiano wao na wagonjwa umeimarika, kumbukumbu zimekuwa sawa, kazi imekuwa rahisi, na ufanisi umeongezeka na hata wamepungukiwa na wagonjwa kwa kuwa wengi wanapata huduma katika vikundi vya kijamii katika mitaa yao, na kwamba wanaofika kwao ni wale ambao wanachangamoto za kirufaa. “kwa hawa ambao wanalazimika kuja hapa kliniki, tunapata muda wa kutosha wa kuwasikiliza matatizo yao, mienendo yao ya kimaisha na muda wa kutosha kuwapa elimu ya namna nzuri ya kuishi na magonjwa haya.
Meneja wa Programu wa Pharmaccess Zanzibar, Faiza Abbas, anasema katika kushirikiana na Wizara ya Afya Zanzibar, kuwa taasisi yao iliona kuna haja ya kuwa na program bunifu, na kwa msaada wa teknolojia, ambao itaondoa matatizo katika utoaji huduma ili kupunguza tatizo la msongamano wa wagonjwa wa maradhi yasiyoambukiza katika vituo vya huduma, lakini pia kuboresha huduma kwa wagonjwa.
Katika moja ya matumizi ya teknolojia, vipimo vya kila mgonjwa kwenye vikundi huchukuliwa na kutumwa kwenye kituo cha mawasiliano ya afya, ambapo madaktari na wataalam wengine huwa na utaratibu wa kufuatilia mienendo ya wagonjwa hao, na kuwatambua wale wenye changamoto na kuwasiliana nao kwa hatua zaidi za kitabibu.
“Mimi mwenyewe binafsi mwanzo sikuwa sanasana na tamaa kama tunaweza kufika hatua hii. Lakini baada ya kwenda kuangalia, sasa nimeona kwa muda mfupi tumepata mafanikio makubwa sana. Baada ya kufanya evaluation tumegundua kuwa mafanikio ni makubwa sana,” anasema Nassor Ahmed Mazrui, Waziri wa Afya, Zanzibar, na kuongeza, ‘’ PharmAccess wametusaidia sana kwa mambo mengi na mafanikio haya ni lazima kuyafikisha katika wilaya zote, na manufaa ya mradi lazima yaendelezwa hata baada ya mfadhili kumaliza muda wake.”
Kwa Mzee Hamad, mafanikio katika mradi huu ni jambo muhimu katika maisha yao, kwani anasema, “Walahi mie nasema Mungu ajalie hawa wenye kuonesha mpango huu. Awape nguvu, awape kila hali uendelee na utanuke zaidi uwafikie wagonjwa wengi zaidi, kwa sababu bado wapo.”
DAR ES SALAAM
Na Joyce Sudi
Kitunguu saumu ni moja ya kiungo chenye ufanisi mkubwa mwilini katika kuboresha afya ya mwili, Kiungo hiki huwa ni sehemu ya vyakula mbalimbali tunavyokula kila siku, vikiwemo vile vinavyoliwa vibichi kama vile kachumbari na saladi, pamoja na vyakula vilivyookwa au kuchemshwa.
Kwa mujibu wa Taasisi ya Chakula na Lishe Nchini Tanazania {TFN}, kitunguu saumu kina viondoa sumu {antioxidant} ambazo huondoa alkali huru {freeradicals} katika mwili, na hivyo kusaidia kuzuia uharibifu wa sumu hizo mwilini, na pia kina vitamini na madini mengi kwa afya ya mwili, ambayo ni madini ya manganese, calcium, phosphorus, selenium na vitamin B6 na C.
Kitunguu saumu ni moja wapo ya viungo ambavyo mara nyingi hutumika kuongeza ladha katika chakula, ambapo vipo vitunguu saumu vya rangi nyeupe ambavyo huwa na tumba kubwa chache, lakini vipo vyenye rangi ya zambarau au pinki, ambavyo huwa na tumba ndogo na nyingi, ingawa vitunguu hivyo vyote vina ubora sawa.
Licha ya kitunguu saumu kuwa maarufu kutumika kama kiungo, lakini pia hufaa kutumika kusaidia katika matatizo mbalimbali ya kiafya, kama vile kuzuia maambukizi yatokanayo na bakteria, baadhi ya virusi na fangasi, hasa katika utumbo, mapafu na sehemu za ukeni.
Vilevile husaidia katika uyeyushaji wa chakula, kuzuia kuhara na maambukizi yatokanayo na fangasi kwenye kinywa kutokana na viambata vinavyopatikana kwenye vitunguu saumu ambavyo ni; Allicin, Vitamini C, Vitamin B6 na Manganese.
Nini husababisha harufu kali mdomoni baada ya kula kitunguu saumu?
Watu wengi wamekuwa wakisumbuliwa na swali hili, kwamba pamoja na virutubisho na madini muhimu yaliyopo kwenye kitunguu saumu, lakini inakuwa ngumu kutafuna kwa kuhofia harufu kali.
Ukweli ni kwamba pale unapotafuna kitunguu saumu,kemikali za kibaiolojia zilizopo kwenye mfumo wa chakula kwa ajili ya kuvunjwa vunjwa kwa chakula kiweze kufyonzwa vizuri, hubadilisha kiambata kilichopo kwenye kiungo hicho kiitwacho Allin kuwa Allicin na kisha kuvunjwa zaidi kuwa Ally Methyl sulfide, na hivyo kusababisha harufu kali ambapo njia rahisi ya kuepusha harufu hii, ni kunywa maziwa (fresh)yasiyoganda ya ng’ombe.
Taasisi ya Chakula na Lishe Nchini Tanzania {TFN}, imetuandalia namna ya kuandaa kitunguu saumu kwa ajili ya kusaidia kutuliza vidonda vya kooni kwa watu wenye maambukizi ya Virusi vya Ukimwi {H.I.V}.
Mahitaji:
Kitunguu saumu tumba 4, maji kikombe kimoja, na sukari au asali.
Namna ya kuandaa:
i.Menya maganda kwa kisu na katakata kitunguu saumu.
ii. Tia kwenye maji yanayochemka, acha kichemke kwa dakika 10.
iii. Ipua, funika na acha ipoe, Kisha ongeza asali au sukari kwa ajili ya ladha.
Matumizi:
Kunywa kikombe kimoja kutwa mara tatu.
Pia kitunguu saumu kinaweza kutumika kama dawa ya kikohozi
Namna ya kuandaa:
i. Ponda kitunguu saumu kilichomenywa maganda .
ii. Weka kwenye kijiko cha chai, chukua kijiko cha chai cha asali au sukari.
Tumia mara mbili kwa siku kwa kikohozi.
Angalizo:
Matumizi ya vitunguu saumu yanaweza kuingiliana na ufanyaji kazi wa dawa mbalimbali za hospital, hivyo hakikisha unamuuliza daktari wako kama hujaanza kutumia kitunguu saumu kama dawa. Pia kwa wale wenye presha usitumie, kwanza pata ushauri wa daktari.
Dawa hizo ni kama Isoniazid ambazo zinatumika kutibu maradhi ya kifua kikuu, cyclosporine, dawa hizi hutumika kwa waliopandikizwa kiungo mfano figo, Dawa za H.I.V. ambapo kitunguu saumu kinaingiliana na ufyonzaji wa dawa hizi, na hivyo kupelekea dawa kutokufanya kazi.
Pia, Nonsteroidal anti-inflamatory drugs {NSAIDs], dawa hizi ni kama ibrufen, na Naproxen ambazo zikitumiwa pamoja na kitunguu saumu, huongeza kuvuja kwa damu.
DAR ES SALAAAM
Na Dk. Felician B. Kilahama
Mungu Mwenyezi alituumba binadamu kwa ‘sura na mfano wake’ (Kitabu cha Mwanzo, 1:26); akatuweka duniani na kutupa madaraka ya kumiliki na kutawala vyote alivyoviumba.
Akisema: binadamu “wakatawale samaki baharini, ndege angani, wanyama, nchi yote vile vile, kila kiumbe kitambaacho juu ya nchi.” Vile vile, Mungu akahitimisha uumbaji akiwaagiza mwanamume na mwanamke: “zaeni mkaongezeke, mkaijaze nchi, na kuimiliki”.
Tangu kuumbwa Adamu na Eva/Hawa, ni miaka mingi imepita. Hata hivyo, takwimu zinaashiria kuongezeka idadi ya watu duniani, ikiwa takriban bilioni nane (8), hii leo.
Hiyo ni ishara kuwa dunia inazidi kujaa watu wakati mataifa kama ‘China’ na ‘India’ yakiongoza kwa takriban asilimia 40 ya idadi ya watu wote. Tanzania yenye ardhi kubwa (hekta 94.55 milioni), kwa takwimu za 2022, kuna watu 61,741,120.
Kwa uwiano wa ukubwa wa nchi, bado tunatakiwa kuzaa na kuijaza nchi. Tunatumiaje ‘vipawa’ tulivyopewa na Mungu Mwenyezi? Vijana vipaumbele vyenu ni nini kama siyo kwanza kuwa baba hodari wa familia bora na yenye kumcha Mungu. Je, vijana wetu wamekengeushwa na nini: utandawazi, mifumo-dijitali na kuiga yasiyofaa, au ni mifumo kijamii na kiutawala?
Hakuna shaka mataifa yaliyoendelea hayajali chochote wanafanya kulingana na matakwa yao, kwenda kinyume na agizo la Mungu wakichochea maovu, mfano, kuhamasisha ndoa kati ya mwanaume na mwanaume (ushoga); mwanamke na mwanamke (ulezibiani), ikiwemo kutunga Sheria ‘kuharibu na/au kutoa mimba, na kuchochea wanawake wasipate ujauzito’.
Masuala hayo ni machukizo kwa Mungu aliyetuumba, akatujalia neema tuzae na kuongezeka. Wakati nikiwa mdogo, nilikuwa nasikia watu vijijini wakisema, “kuzaa watoto wengi ni baraka” familia zilikuwa zinafurahia kuzaa watoto na kuishi kwa uelewano mkubwa kama jamii moja. Nyakati hizi hali imekuwa tofauti kiasi cha ‘vijana’ kuoa na kuzaa watoto ni dhiki kubwa au kama ni laana, wakati ni baraka/zawadi kwa familia.
Maisha ya babu/bibi zetu yalikuwa yameegamia kwenye misingi/mifumo ya kijadi, kiutamaduni wakiabudu miungu mingine (ingawa walifahamu yupo Mungu Muumbaji. Mtazamo huo hautofautiani na ilivyoandikwa katika Matendo ya Mitume kwamba Mtume Paulo wakati akipita huku na huko akiwa ‘Athene’ akaona ‘Madhabahu’ iliyoandikwa: “Kwa Mungu Asiyejulikana”.
Ikawa baada ya kuyaona hayo, akawahubiria habari njema kuhusu huyo Mungu wanayemwabudu bila kumjua (Mdo, 17:23). Hivyo na wahenga wengi wa kale yalifanya hivyo hadi Injili ilipowafikia, takribani miaka 100 iliyopita.
Tukumbuke kuwa maisha yetu yamejengwa kwenye misingi ya mifumo ya kiroho ,ambayo Mungu aliiweka kimpangilio. Hivyo vijana wetu wanapaswa kufahamu kuwa kukiuka kuyatekeleza maagizo ya Mungu; mafanikio yatakuwa haba kwa kukosa maarifa yatokayo kwa Mungu.
Kilichonisukuma kuyasema hayo ni hali ya vijana wetu hususan wa kiume; kujisahau kuwa wao ni wanaume wanaotegemewa kujenga familia zilizo bora na endelevu. Nimekuwa nikisia msemo “dunia inawayawaya” ukimaanisha binadamu kukosa utulivu/umakini kwa kuhangaika huku na huko mpaka kupayapaya bila kujua mustakabali wa maisha kwa ujumla.
Ukitafakari hali hiyo kwa umakini mkubwa, utagundua kuwa hali ya sasa tunayoishuhudia kwa vijana wetu wa kiume, hakika ni matokeo ya kuhangaika kidunia zaidi, kuliko kusimama imara kwa msingi na maagizo ya Mungu Mwenyezi.
Moja ya athari kubwa kwa vijana Tanzania; ni ‘unywaji pombe’ uliokithiri. Kawaida Watanzania wengi vijijini/mijini wapo wanaokunywa pombe aina mbalimbali. Wakati nikiwa kijana kabla na baada ya kuanza shule; nilikuwa naona wanaokunywa pombe walikuwa watu wazima (wenye familia), hakuna kijana aliyekuwa hajaoa angeweza kuruhusiwa kujumuika nao.
Hata kama angekuwa ameoa, lakini bado hajawa na uzoefu wa kutosha kimaisha, haikuwa rahisi ajumuike na watu wazima. Mifumo kijadi au kimila ilikuwa imezuia vijana kutojitosa kwenye unywaji pombe bila ya kujijengea msingi imara wa kuweza kuyamudu maisha yake na familia.
Nyakati hizi maisha ni kidijitali, kisiasa, kisaikolojia, kiteknolojia, kimaendeleo hadi kusema kila mtu yuko huru kufanya anavyotaka ili mradi amefikisha umri wa miaka 18 au zaidi. Hali hiyo inakinzana na Sheria, Kanuni pamoja na Mifumo ya Kiroho aliyoiweka Mungu. Kadhalika, Serikali kwa dhamira ya kupata mapato zaidi, ikapunguza bei ya pombe.
Kimsingi, mapato ya Serikali yanapoongezeka, kwa namna moja au nyingine, tunatarajia huduma za kijamii kuboreshwa na kuimarisha miundombinu kwa maendeleo endelevu. Kuna pombe ambazo vijana wanachangamkia, mfano, “sungura” na “konyagi.” kadhalika, usambazaji pombe kwa kutumia vifungashio vyenye ujazo mdogo mdogo, unahamasisha vijana wengi wanywe pombe zaidi kwa bei poa.
Kuwepo vyanzo vya mapato kwa Serikali hasa ambavyo haviumizi walipa kodi na wananchi kwa ujumla ni jambo jema; lakini tunapotafakari suala la unywaji pombe ee-vijana wengi wanaathirika sana kwa kiwango cha taifa kuelekea pabaya. Mbali na pombe, changamoto nyingine ni “dawa za kulevya”; zikiwa kama ‘pacha’ wa pombe, kwa kutumiwa na vijana wengi.
Uzoefu unaonyesha kuwa kijana akishazoea dawa zinazolewesha, kuacha inakuwa kizaazaa. Kuna wakati Serikali ilijitahidi kudhibiti kwa kiasi kukubwa, matumizi ya dawa zinazolewesha kwa kuhakikisha haziingizwi nchi hovyo.
Hata hivyo, “operesheni iliyofanywa na Mamlaka ya Kuzuia na Kudhibiti Dawa za kulevya; iliyofanyika kati ya Agosti 24 na Septemba 2, 2024”; imedhihirisha kuwa sasa-upo udhaifu mkubwa katika mifumo husika ya kudhibiti uagizaji na uingizaji dawa zinazolewesha. Ripoti iliyotolewa na Mamlaka Septemba 10, ilionyesha kuwa kiasi kikubwa cha dawa hizo zilizoingizwa nchini, zikamatiwa Manispaa za Kinondoni na Ubungo kwa kuwanasa watuhumiwa kadhaa.
Swali linabaki. Je, dawa hizo zimepitia wapi bila kugundulika mpaka zikawa mitaani kiasi-hicho? Kadhalika, matumizi ya “bangi” (Cannabis sativa) pia yamekuwa yakiongezeka kila kukicha. Je, tunakwama wapi hadi taifa kushindwa kudhibiti matumizi ya dawa zinazolevya?
Tujitathimini kwa kina miaka michache ijayo nguvukazi nchini itakuwa ya namna gani Iwapo vijana wengi wa umri kati ya miaka 20 hadi 40 inakuwa katika hali hii isiyoridhisha, na huenda vijana wanaoinukia nao wakatumbukia kwenye janga hili. Nini hatima ya Tanzania? Kwanza, viongozi wajao watakuwa wa namna gani, wenye mwelekeo gani je, watakuwa na maarifa gani?
Je, Vijana wataishi maisha ya namna gani kama mwelekeo wao kwa sasa ni kunywa/kulewa kupindukia? Agosti, 2024 mtaa mmoja Jijini-Kati Dar-es-Salaam, karibu na Posta ya Zamani, niliona vijana wanne wamejibanza mahali akiwepo binti mmoja.
Kwa kuwa nilikwa nikitembea kwa miguu, nikapunguza mwenda taratibu kuona nini kinachoendelea. Nilichokishuhudia walikuwa wakinywa, lakini kwa kutunia chupa moja wakipokezana. Vile vile, walikuwa wanavuta kitu kama sigara pia kwa kupokezana: niliduwaa kwa hali niliyoiona bila kuwakaribia.
Mbele yangu alikuwa mama, mtu-mzima akielekea nilikokuwa natoka; baada ya kusalimiana. Nikamuuliza hiyo ni ishara gani kwa vijana wetu. Mama alisema hiyo ndiyo ‘hali halisi’ kwa vijana wa Tanzania. Tukaishia kusema: “Mwenyezi Mungu uwarehemu vijana hawa na wengine wa aina hiyo, maana wanaangamia kwa kukosa maarifa (akili zao zimepinda)”.
Tutamwomba Mungu, lakini kwa utashi aliotupa kuweza kufanya uchaguzi sahihi, mathalani, ufanye nini, ule nini, unywe nini, uvaeje au uishi maisha gani! Hivyo, inabidi tuwajibike kwa maisha tunayoishi. Dunia moja, ‘binadamu wote sawa’ lakini tunatofautiana katika uwezo wa kufanya maamuzi sahihi kuishi, vizuri bila kukengeuka hadi kupoteza ‘afya ya akili’ zetu.
Vijana kutumbukia kwenye unvwaji pombe na matumizi dawa zinazolevya, Mungu hahusiki hata kidogo, maana Mungu anatupenda na anatuwazia mema, pia huzibariki kazi za mikono yetu. Kadhalika, ili tubarikiwe, lazima ‘vigezo na masharti’kuzingatiwa ipasvyo. Kinyume cha hapo, ni laana mpaka huruma ya Mungu ipatikane kupitia toba ya kweli; pia kwa kufunga vile vile kuomba bila kukata-tamaa.
Ombi langu kwa Serikali, unywaji ‘pombe kupindukia’ ikiwemo ‘dawa-zinazolevya,’ hatua madhubuti zichukuliwe kwa kupandisha bei za ‘vileo’ vyote, pia kuhakikisha dawa-zinazolevya, zinadhibitiwa kwa hali ya juu sana kwa dhamira njema ili kuokoa nguvukazi ya taifa.
Vile vile, atakaye thibitishwa Kisheria kufanya biashara haramu, adhabukali zichukue mkondo wake bila kuoneana haya wala huruma, ili tusiendelee kuliangamiza taifa kwa maslahi binafsi. Taifa bora linahitaji ‘vijana’ imara, wenye nguvu, afya na akili timamu pamoja na maarifa ya kimbingu.
Kumbuka ‘kumcha Mungu’ ndiyo chanzo cha maarifa, na taifa lenye hofu ya Mungu hutenda haki kwa wote na kuuchukia ‘uovu’ kwa sababu ‘uovu’ ni janga kwa taifa, husababisha watu walaaniwe. Hivyo, tuwe makini tujiepushe na hali hiyo.
MWANZA
Na Paul Mabuga
Maureen Mwanawasa, Mke wa Rais wa zamani wa Zambia, Levy Mwanawasa [2002 – 2008], amefariki Agost 13, 2024, jijini Lusaka nchini humo baada ya kuugua kwa muda mfupi. Kama ulipata nafasi ya kumfahamu, bila shaka utajiuliza kwa nini akina mama huku kwetu wanashindwa kuwashawishi wanaume wanne wao kwenda kanisani hasa baada ya kuonekana mahudhurio yao ni hafifu na yenye kulalamikiwa.
Fikiria mama wa ‘kibongo’ anaweza kumshawishi mume wake, kulipia hadi shilingi elfu 30 ama hata hamsini, kwa ajili ya kusuka nywele ili apendeze, ama anunulie gauni la mtoko la hadi shilingi 60,000/- na kumsaidia marejesho ya mikopo ya kausha damu, lakini anashindwa kumbembeleza mwanaume ahudhurie kanisani, jambo ambalo hata hivyo haligharimu fedha yoyote.
Safari yangu ya kukutana na Maureen Mwanawasa ilianzia uwanja wa ndege wa Kimataifa wa Keneth Kaunda jijini Lusaka, ambapo wakati natoka nje nikiwa miongoni mwa wageni waliowasili, nilipokelewa na mzee mmoja raia wa Tanzania. Nilishangaa baada ya kuwa licha ya mzee huyo kunizidi umri, lakini alipokea begi langu ambalo lilikuwa mzigo wangu pekee, na kunielekeza kwenye gari ndogo tukielekea katikati ya jiji la Lusaka. Juhudi zangu za kukataa mzee huyu kunibebea mzigo ili kulinda mila za Kiafrika, zilizogonga mwamba.
Hapo safari ikawa moja kwa moja hadi katika hoteli ya Pamodzi [yaani pamoja] ambayo baadaye niliambiwa kuna Marais na Wakuu wa Nchi 14 wanalala hapo, na ndiyo maana ulinzi ulikuwa mkali. Nikajisemea kimya kimya, itakuwaje siye kwa mazoea ya kabila letu kwamba ukinywa hata kabia kamoja, unaanza kuimba. Lakini kwa bahati, mratibu wa mambo akaniambia, “Bwana mdogo twende huku.’’ Nikapelekwa hoteli nyungine jirani ambayo nayo ilikuwa kubwa. Hii ilikuwa ni Agosti 15, 2007.
Jioni hiyo kukawa na zoezi ambapo watu wote waliokuwa wanatarajia kuingia katika vikao vya Marais na wakuu wa Nchi katika Jumuiya ya Nchi zilizo Kusini mwa Afrika [SADC], walitakiwa kufika katika kituo maalum, ambapo baada ya kuhakikiwa, walipigwa picha na kupewa Kitambulisho maalum. Hakuna aliyekuwa akiachwa kwenye hatua hii, isipokuwa mabwana wakubwa.
Wakati nimefikia hatua ya kupigwa picha, akaingia mama mmoja aliyevaa kitamaduni, na baadaye nikabaini kuwa ni mmoja wa wafanyakazi katika Ikulu wa King Mswati lll wa Eswatini. Kwa heshima yake na kwamba anatoka katika familia ya kifalme, jambo ambalo inaelekea Wazambia wanalijali, nikaambiwa nimpishe ahudumiwe kwanza yeye. Nikafanya hivyo, na mimi baadaye nikapata kitambulisho changu.
Asubuhi wakati nakwenda kwenye mkutano, ile naingia geti la kwanza, nikakutana na askari ambaye baada ya kutambua kuwa ninatoka Tanzania, akanionesha kitambulisho cha mmoja wa Mawaziri wa huku kwetu ambacho kumeokotwa. Akaniuliza, unamjua huyu na mimi nikamwambia, naam namjua ni mmoja wa mawaziri wetu, na akanionya, mtafute umpe hiki kitambulisho, vinginevyo hataingia humo ndani. Niliifanya kazi hiyo na baadaye kumkabidhi kitambulisho chake.
Wakati wa mapumziko, nilifanikuwa kuwa karibu na aliyekuwa Rais wa Namibia, Hifikipunye Pohamba, jamaa mrefu hivi, baada ya kumsalimia kwa Kiingereza na kuonesha nia ya kufanya naye mahojiano, aliinama na kusoma kutambulisho changu ambacho kilikuwa kikionesha pia ninatoka nchi gani. Baada ya kugundua ninakotoka akabadili lugha na kuniambia kwa Kiswahili, “habari za Dar es salaam, vipi Buguruni, mambo poa” Wakati naendelea kutafakari hatua ya kufuata, akaanza kuondoka na kuniaga. “Haya bwana, kazi njema!”
Jioni wakati wa mpango wa kazi, nikaitwa na mkuu wangu, nakwambiwa kuwa siku inayofuata, nitaambatana na wake wa Marais na Wakuu wa Nchi ambao watakuwa katika ziara wakiongozwa na mwenyeji wao, Mke wa Rais wa Zambia Maureen Mwanawasa. Siku hiyo ilipofika, tulianza ziara tukiwa katika mabasi mawili, moja likiwa la hao akina Mama Waheshimiwa na jingine la watu waliokuwa kwenye kazi mbali mbali, tukiwemo wanahabari wachache.
Tulipomaliza ziara iliyochukua hadi muda wa mchana, tulirudi katika hoteli ya Pamodzi, ambapo kulikuwa na maonesho ya bidhaa mbali mbali zinazozalishwa na wanawake nchini humo, ikiwa ni pamoija na vito. Mama Maureen hakusita kuwaambia kwa lugha yao akina mama wale, wafanye biashara, kwani hao waliowatembelea ni wake wa Marais. Nilitafsisriwa hicho alichokisema na mwandishi wa gazeti moja la nchini humo.
Baada ya ziara hiyo, akina mama hao wakawa na kikao chao, Mama Maureen Mwanawasa ambaye alikuwa Mwenyekiti wao, alisimama na kuwaambia juu ya ajenda muhimu, iliyohusu azimio lao la kutaka wanawake kupewa nafasi ya madaraka katika kile kinachojulikana kama hamsini kwa hamsini, yaani kama mkakati wa kijinsia wanawake wapewe nafasi katika ngazi mbali mbali katika kiwango cha uwiano sawa na wanaume.
Cha kufurahisha ni kwamba aliwaambia kesho yake watawasilisha hoja, na kwamba kila mmoja aitangulize hoja hiyo kwa mwenzi wake. Na inawezekana kila mmoja aliwasilisha hoja hiyo, maana ilipowasilishwa na Mama Maureen Mwanawasa siku iliyofuata mbele ya Wakuu wa Nchi, hakukuwa na mjadala bali Viongozi hao walipiga makofi kama ishara ya kuiunga mkono, na ikapita, na kuanzia hapo imekuwa ajenda ya kudumu katika Nchi hizo.
Ukiacha hilo, lakini Maureen Mwanawasa amekuwa na ushawishi mkubwa katika mambo mbali mbali enzi ya uhai wake, ikiwa ni pamoja na harakati ya kupambana na umaskini, na pia akiongoza Wake wa Marais na Wakuu wa Nchi katika Jumuiya ya SADC katika kupambana na madhira ya UKIMWI na Virus vya UKIMWI.
Ni Mwanamke ambaye alitumia nguvu ya ushawishi wake katika kupeleka ajenda. Anasifika pia katika kuendesha kampeni za kisiasa kupigania ushindi wa mume wake katika chaguzi.
Maureen alizaliwa April 28. Mwaka 1963 katika eneo la Kabwe nchini Zambia. Aliolewa na Mwanasheria Levy Mwanawasa Mei 07, 1987. Mumewe alifariki mwaka 2008 akiwa madarakani, na Mwenyezi Mungu aliwajalia watoto wanne, ambapo watatu ni wa kike na mmoja ni wa kiume.
Kwa njia ya ushawishi wa akina mama kwenye hamsini kwa hamsini, dada zetu, shemeji zetu, shangazi na mama zetu wanashindwaje kuwashawishi wanaume kushiriki kwenda kanisani? Kwa nini nguvu hii ambayo haihitaji rasilimali fedha, haitumiki kupunguza changamoto hii, ambayo inaelekea kuwa sugu?
Kuna wakati ukihudhuria kanisani, unakuta uwiano ni wanawake kuwa theluthi mbili na wanaume theluthi moja. Unakaa kwenye jumuia unakuta ni wanawake na watoto, labda na mwanume mmoja. Kama akina mama wanaweza kuzengea fedha ya kucha, nywele na marejesho wanashindwaje kuwashawishi wanaume kwende kanisani?
TAFAKARI SOMO LA INJILI DOMINIKA YA 19
Amani na Salama!
“Mimi ndimi chakula cha uzima; yeye ajaye kwangu hataona njaa kabisa, naye aniaminiye, hataona kiu kamwe.” Haya ndiyo maneno ya hitimisho la somo la Injili ya Dominika iliyopita. Yesu anajitambulisha kwa wasikilizaji wake kwa namna ambayo iliwakwaza, ni maneno yaliyoweka imani yao njia panda, na hapa ndipo tunaona wasikilizaji wake ambao Mwinjili anawatambulisha kama “Wayahudi,” walimnung’unikia Yesu kutokana na maneno hayo.
Wayahudi waliamini kuwa na ukweli wote, na ndiyo Torati na Manabii. “Atamlisha mkate wa ufahamu, na kumnywesha maji ya hekima.” (Yoshua bin Sira, 15:3) Hivyo, ndiyo kusema kuwa mkate wa uzima ni Neno la Mungu ambalo Wayahudi waliamini kuwa nalo katika ukamilifu wake, ndiyo Torati na Manabii na Vitabu vingine vya Maandiko Matakatifu.
Kwao ilikuwa ni makwazo makubwa, kwani Yesu leo anajitambulisha kuwa ni Yeye aliye mkate wa uzima wa milele utokao mbinguni, ni kwa kulisikiliza na kulishika Neno lake, kila mwenye njaa na kiu atashibishwa, na hivyo hataona njaa wala kiu tena.
Wayahudi walishindwa kuupokea utambulisho wa Yesu kama chakula cha uzima, na wakabaki kumwona kama mwana wa Yusufu tu, na tena waliyemfahamu vyema hata kazi na ujira wake kuwa ni ule duni kabisa, na zaidi sana hata mama yake pia walimfahamu. Ni watu waliomfahamu vyema na vizuri, na kwa nini basi anajitambulisha na kujifananisha kuwa ni Mungu, ni kutoka mbinguni?
“Wakasema, huyu siye Yesu, mwana wa Yusufu, ambaye twamjua babaye na mamaye? Sasa asemaje huyu, ameshuka kutoka mbinguni?” Na tunasikia manung’uniko haya hawakumwelekezea Yesu, bali yalikuwepo baina yao, miongoni mwao, kati yao wenyewe.
Kunung’unika siyo kitendo kile cha kulalamika tu. Naomba kieleweke, na Mwinjili anakitumia kitenzi hicho kuonesha mkwamo wao wa kiimani, kukwazika na kujikwaa kwao kwa fundisho lenye utambulisho mpya kumhusu Yesu, utambulisho ambao unamfunua Yesu kuwa si tu mwanadamu kweli, bali pia ni Mungu kweli, ametoka kwa Mungu, amekuja kuifunua katika ukamilifu sura halisi ya Mungu. Kwao haikuwa jambo rahisi na lenye kueleweka kuwa kwa njia ya Yesu, hekima ya Mungu imejimwilisha na kukaa kati yao, na kuwa katikati yao. Soma zaidi Tumaini Letu.
Amani na Salama! Tumekuwa tukisoma na kutafakari Injili ya Marko, leo Liturjia inatualika kugeukia Injili ya Yohane na hasa sura ile maarufu ya sita, juu ya Yesu kama chakula cha uzima. Mwaka B wa Kiliturjia wa Kanisa kwa kawaida tunasoma Injili ya Marko, lakini Liturjia ya Mama Kanisa ameingiza pia Injili ya Yohane sura ile ya sita kwa Dominika tano mfululizo. Injili ya Marko inatupa masimulizi mawili juu ya muujiza wa Yesu kulisha makutano mikate. Na ndipo tunaona kwa jinsi anavyotoa mkazo na msisitizo huo, hapo Mama Kanisa ameona ili kupata mafundisho ya kina hatuna budi kugeukia sura ya sita ya Injili ya Yohane. Leo tunasikia juu ya muujiza ule wa kugawa mikate kwa watu wengi, na baadaye zaidi katika dominika zijazo tutasikia juu ya mafundisho ya Yesu mkate wa uzima, aliyoyatoa akiwa katika sinagogi la Kapernaumu.
Ni vema ili kupata ujumbe kusudiwa wa Mwinjili Yohane, badala ya kuwahi kuhitimisha juu ya fundisho la Yesu la Ekaristi Takatifu, ambalo kwa kweli linagusiwa sio mwanzoni mwa sura ile ya sita bali mwishoni kabisa, hivyo niwaalike kusoma na kubaki na kile ambacho kipo mbele yetu ili kukwepa kupotoka au kupata maana inayokuwa siyo ile inayokusudiwa na Mwinjili.
Kati ya miujiza iliyofanywa na Bwana wetu Yesu Kristo, ni muujiza huu wa kugawa mikate unaosimuliwa mara nyingi zaidi na Wainjili wote wanne. Wainjili wote haidhuru mara moja wanatupa masimulizi ya muujiza huu, na Wainjili Matayo na Marko wanasimulia mara mbili juu ya muujiza huu, hivyo kufanya masimulizi juu ya kugawa mikate kuwa sita.
Na ndio hapo tunaweza kujiuliza, kwa nini Kanisa lile la mwanzo linatoa msisitizo mkubwa kabisa juu ya muujiza huu? Yesu alitenda miujiza mingine mingi tena mikubwa zaidi, lakini kwa nini Wainjili wote wanne wanatoa mkazo na msisitizo mkubwa kwa muujiza huu? Na kama ndivyo, kwa nini basi miujiza mingine inasimuliwa mara moja peke yake tofauti na muujiza huu wa leo?
Muujiza wa mikate kama unavyosimuliwa na Mwinjili Yohane ni tofauti na jinsi inavyosimuliwa na Wainjili wengine. Na ndio mwaliko wangu leo kujaribu kuingia ndani ya Injili hii ili tuweze kwa pamoja kuchota ujumbe unaokusudiwa kwetu. Na ndio tunaona pia Mama Kanisa ameingiza sura ile ya sita ya Injili ya Yohane kwa Dominika tano mfululizo, ili tuweze kuchota mafundisho ya kina kabisa juu ya utambulisho wa Yesu kama mkate wa uzima.
Tafakari hizi zitusaidie na kutusindikiza tunapoelekea kwenye kilele cha Kongamano la Ekaristi Takatifu Kitaifa hapo Septemba katika Jimbo Kuu la Dar es Salaam. Yesu wa Ekaristi Takatifu ni nani haswa katika maisha yako na yangu, katika maisha ya kila mwamini na kwa Kanisa kiujumla. Mababa wa Mtaguso wa II wa Vatikano wanatualika kuona Ekaristi Takatifu kama chemuchemu na kilele cha maisha ya Kanisa. Ni Ekaristi Takatifu inayolifanya Kanisa liwepo, na Kanisa linadumu hata ukamilifu wa dahari kwa kuadhimisha Ekaristi Takatifu.
Kwanza yafaa kutambua kuwa Mwinjili Yohane hauiti kama muujiza bali kama ishara, na pia hatusikii moja kwa moja kuwa Yesu aliifanya mikate na samaki kuwa mingi na wengi ili kuwatosha watu wote, na badala yake ni mikate ile ile na samaki wale wale kidogo waliwekwa kwa ajili ya wote mpaka kila mmoja akapata kadri ya haja na mahitaji yake na hata kusaza.
Na bado wakaweza kukusanya mabaki vikapu kumi na viwili vya mikate, ndio kusema waliweza kupata kila mmoja na bado hawakuweza kumaliza chote kilichowekwa mbele yao. Hivyo tunaona mara moja msisitizo wa somo la Injili ya leo haupo katika ongezeko la mikate wala samaki, na badala yake moyo na roho ile ya kushirikiana kidogo kinachokuwepo kwa wote kadri ya uhitaji wa kila mmoja wetu.
Falsafa ya ulimwengu wa leo ni kuwa na kila kitu kwa wingi katika maisha, iwe ni pesa, afya, elimu, miaka ya kuishi, marafiki, mafanikio, na kadhalika na kadhalika. Na huu ndio ugonjwa wa wengi wetu, wa kujikusanyia, wa kujilimbikizia, wa kujijali na wenye kutaka na kusaka zaidi na zaidi. Ugonjwa huu wa kujilimbikia unaakisi hasa utamaduni wa kifo, unaotokana na maisha yenye kujaa hofu ya kifo, na ndio dalili ya wazi ya kukosa imani, kwani tunakuwa watumwa wa vitu na mali na badala ya kuwekeza katika upendo kwa Mungu na kwa jirani.
Somo la Injili ya leo, Yesu anatufundisha juu ya ugonjwa huu wa kujilimbikizia na kujikusanyia kila kitu, ugonjwa wa kutaka zaidi na zaidi katika maisha, ni njaa ya vitu na mali.Yesu leo anatupa dawa ya ugonjwa wetu huu, dawa ambayo ni kinyume kabisa na mantiki na utamaduni na falsafa ya ulimwengu wetu, Yesu leo anatuonesha njia salama na sahihi ya ugonjwa wa ubinafsi na umimi ni ile ya kushirikiana sote kwa pamoja bila ubaguzi kidogo kinachokuwepo mbele yetu.
Pasaka, ndiyo sikukuu ya Wayahudi ilikuwa karibu. Mwinjili Yohane anatuonesha ni wakati gani Yesu alitenda ishara ile. Ndio kusema mazingira yalikuwa ni pale walipokumbuka kukombolewa kwao kutoka utumwani Misri.
Ndiyo kusema Mwinjili anajaribu kuoanisha na kuhusianisha tukio la ishara ya mikate, pamoja na tukio la kihistoria la kutoka utumwani Misri. Yesu leo anavuka kama vile Musa alivyowavusha Wanawaisraeli katika bahari ile ya Shamu, na ndipo tunaona leo hakuna chombo kinachotajwa kumvusha Yesu.
Kama vile Musa alivyowaongoza watu wengi, ndivyo na Yesu leo wanamkusanyikia watu wengi na hapo anatenda ishara kama vile Musa nyakati za kuwakomboa Wanawaisraeli. Mara mbili Yesu anapanda juu mlimani, ni kama Musa alivyokuwa akipanda juu mlimani na huko kupokea maagizo ya jinsi ya kuliongoza taifa lile teule.
DAR ES SALAAM
Na Mwandishi wetu
”Zoezi la uboreshaji wa Daftari la Kudumu la Wapiga Kura ni muhimu sana katika kuhakikisha nchi yetu inaendelea kuendeshwa kwa misingi ya kidemokrasia”.
Kauli hii ilitolewa na Waziri Mkuu Kassim Majaliwa katika hotuba yake ya uzinduzi wa Uboreshaji wa Daftari la Kudumu la Mpiga Kura Mkoani Kigoma uliofanyika kwenye uwanja wa Kawawa katikaka Manispaa ya Kigoma - Ujiji, Julai 20, 2024.
Uboreshaji huo utafanyika katika mizunguko 13, na mzunguko wa kwanza unahusisha Mikoa mitatu ya Kigoma, Tabora na Katavi, kisha Geita na Kagera, ikifuatiwa na Mwanza, Shinyanga na baadae Mara, Simiyu na sehemu ya Mkoa wa Manyara.
Akizungumza wakati wa uzinduzi huo, Mheshimiwa Majaliwa alisema kuwa zoezi hilo lina lengo la kuhakikisha wananchi wote wenye sifa wanapata na kutumia haki yao ya kikatiba ya kupiga kura kama ilivyobainishwa kwenye Ibara ya 5 (1) ya Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania ya mwaka 1977.
”Vile vile, umuhimu wa zoezi hili unatokana na ukweli kwamba hii ni hatua muhimu ya maandalizi ya kuelekea Uchaguzi Mkuu wa Rais, Wabunge na Madiwani utakaofanyika mwaka 2025 hapa nchini. Pia kutokana na uwepo wa kundi kubwa la wananchi waliopata sifa ya kiumri tangu uchaguzi uliopita, zoezi hili ni muhimu kwa ajili ya kuandikisha wapiga kura wapya”.
Akieleza kuhusu umuhimu zoezi hilo Mheshimiwa Majaliwa alisema kuwa maboresho ya daftari la mpiga kura, mbali ya kuandikisha wapiga kura wapya, pia yanalenga kutoa fursa muhimu kwa wapiga kura ambao kwa sababu moja au nyingine, kadi zao za mpiga kura zimepotea au kuharibika, au wamehama kutoka eneo moja la uchaguzi kwenda jingine waboreshewe taarifa zao ili wawe na sifa za kuwawezesha kupiga kura katika uchagu ujao wa Rais, Wabunge na Madiwani.
Aliwataka wote waliohama kutoka kwenye vituo vyao vya kupigia kura au kupoteza kadi zao, kufika kwenye vituo vya kuandikisha wapiga kura ili kuboresha taarifa zao na kupatiwa kadi mpya zitakazowawezesha kupiga kura.
Alisisitiza kuwa kwa mujibu wa Takwimu za Sensa ya Watu na Makazi ya Mwaka 2022; inakadiriwa kuwa jumla ya wapiga kura wapya 5,586,433 wataandikishwa, wakiwemo waliotimiza umri wa miaka 18 katika kipindi cha kuanzia mwaka 2020 baada ya uchaguzi mkuu uliopita, na ambao watatimiza umri huo ifikapo tarehe ya Uchaguzi Mkuu wa Mwaka 2025. ”Kwa mujibu wa taarifa za Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi, inakadiriwa kuwa wapiga kura 4,369,531 wataboresha taarifa zao”.
Idadi hii siyo ndogo kwenye zoezi la kupiga kura. Hivyo, nitoe rai kwa kila mpiga kura aliyeandikishwa mwenye uhitaji wa kuboresha taarifa, iwe kwa kurekebisha taarifa au kuhama kutoka eneo moja la uchaguzi kwenda lingine, asisite kufika katika kituo cha kuandikisha, kwani Tume imeshajipanga ili kuhakikisha wananchi wote wanafikiwa.
Mheshimiwa Majaliwa alisema kuwa ili kufanikisha zoezi hili, kila Mtanzania, Asasi za Kiraia, Vyama vya Siasa, Jeshi la Magereza na Vyuo vya Mafunzo, Vyombo vya Habari, Mawakala Vyama vya Siasa na Watendaji wa walioteuliwa na Tume, wanapswa kutimiza wajibu wao ili zoezi hili liweze kufanikiwa.
Wajibu wa kila Mtanzania:
Mheshimiwa Majaliwa alisema kuwa kila Mtanzania ashiriki katika usimamizi wa suala hilo, kwani wanaotakiwa kuandikishwa ni raia wa Tanzania tu wenye sifa zilizobainishwa kwa mujibu wa sheria. ”Wananchi ni watambuzi wa kwanza, niwasihi sana tuwe wazalendo, huu ni wajibu wa raia wa Tanzania kuhakikisha wanaoandikishwa ni Watanzania tu”.
Jeshi la Magereza, vyuo vya Mafunzo na Uhamiaji:
Hapa Waziiri Mkuu anasema kuwa, Uchaguzi wa Serikali za Mitaa pamoja na Uchaguzi Mkuu, umeongeza kundi jingine ambalo ni wafungwa wanaotumikia vifungo vya chini ya miezi sita gerezani, au kwenye vyuo vya Mafunzo na mahabusu hawa wote watapata nafasi ya kupiga kura. Hivyo Jeshi la Magereza na upande wa Zanzibar Vyuo vya Mafunzo wanawajibika kuweka miundombinu wezeshi ili Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi iweze kutekeleza wajibu huo kwa ufanisi.
Aidha, Jeshi la Uhamiaji liwajibike kutoa elimu kwa wananchi kuhusu kuwatambua na kutoa taarifa za uwepo wa mtu au watu ambao sio raia wa Tanzania, walioandikishwa tayari, au wanaopanga kwenda kuandikishwa, ili hatua stahiki ziweze kuchukuliwa mapema dhidi yao.
Wajibu wa Vyama vya Siasa Majaliwa anatoa rai kwa viongozi wa Vyama vya Siasa kuhakikisha mawakala wao wanatoka kwenye mitaa, Kijiji na shehia husika ili waweze kutimiza wajibu wao wa kisheria wa kuwatambua watu wenye sifa za kuandikishwa kuwa wapiga kura.
Mawakala wa Vyama vya Siasa:
Anasema kuwa kwa upande wa mawakala watakaoteuliwa na Vyama vya Siasa, wanao wajibu wa kutambua watu wenye sifa za kuandikishwa wanaofika kwenye vituo kwa ajili ya kuandikishwa kuwa wapigakura.
Watendaji walioteuliwa na Tume:
”Ninawasihi sana watendaji walioteuliwa na kuanzia ngazi ya Mkoa, Jimbo, Kata na Kituo cha kuandikisha wapiga kura kuwa waadilifu, na watangulize uzalendo kwa kutotoa fursa kwa watu ambao hawana sifa za kushiriki katika uboreshaji. Kila mmoja ajitume, afanye kazi kwa weledi na kutumia lugha nzuri kwa wananchi wanaokuja kujiandikisha”.
Taasisi na Asasi za Kiraia
Anasema kuwa eneo jingine muhimu ni suala la utoaji wa elimu ya mpiga kura, ambapo alizitaka taasisi na asasi zote zilizopewa vibali vya kutoa elimu ya mpiga kura kutekeleza zoezi kwa weledi, na wasiingize vitu ambavyo havitakiwi, na ambavyo havipo kwenye makubaliano.
”Wakati wa zoezi hili la uboreshaji daftari la mpiga kura, , hakikisheni mnatekeleza kazi zenu kwa kuzingatia masharti ya vibali na miongozo iliyotolewa na itakayotolewa na Tume. Ni vema wakati wote taasisi ziepuke kufanya masuala ambayo hayamo kwenye miongozo waliyopewa kwa mujibu wa vibali vyao”.
Vyombo vya Habari: Alisema kuwa Vyombo vya Habari vinao wajibu wa kutumia kalamu zao, kuwakumbusha wadau wa uboreshaji kutumia taratibu zilizoainishwa kwenye sheria, kanuni na miongozo, kutatua au kuwasilisha malalamiko iwapo kutajitokeza changamoto ya aina yoyote wakati wa uendeshaji wa zoezi hili.
Kadhalika, Mheshimiwa Majaliwa aliwahakikishia Watanzania kuwa Rais Dkt Samia Suluhu Hassan, Rais wa Jamhuri ya Muungano wa Tanzania, amedhamiria kuhakikisha kuwa Uchaguzi unakuwa wa huru na haki.
Kwa upande wake, Naibu Waziri Ofisi ya Waziri Mkuu, (Sera, Bunge na Uratibu) Ummy Nderiandanga, alisema kuwa uzinduzi wa uandikishaji na uboreshaji, mchakato huo umeshirikisha wadau mbalimbali wa uchaguzi, ikiwa ni utekelezaji wa falsafa ya 4R za Rais Dkt. Samia Suluhu Hassan.
“Tume imekutana na wadau wa makundi mbalimbali kama vile Vyama vya Siasa, Asasi za Kiraia,Viongozi wa Dini, Makundi Maalum kama vile Vijana, Wanawake na Watu wenye Ulemavu. Lengo ni kuhakikisha kuwa mchakato huu unakuwa shirikishi kwa Watanzania wote bila kujali itikadi za Vyama vya Siasa au Dini”
Naye Mwenyekiti wa Tume Huru ya Taifa ya Uchaguzi, Jaji Jacobs Mwambegele alisema kuwa jumla ya vituo 40,126 vitatumika katika Zoezi la Uboreshaji wa Daftari, ambapo kati ya hivyo, vituo 39,709 vipo Tanzania Bara, na vituo 417 vipo Tanzania Zanzibar.
UNGUJA
Na Paul Mabuga
Unaweza kusema kuwa kijiji cha Paje kule Unguja ni mahali ambapo tamaduni zinapambana ili kuleta moja inayowakilisha mchanganyiko wa watu wanaoishi hapo wakiwa ni wageni wa muda kama watalii, wengine walioamua kuhamia, na pia wenyeji.
Wakati maeneo mengine ya Unguja, kama Tumbatu na Makunduchi yakipambana na kuhifadhi tamaduni na hasa mila, desturi na historia, Paje inazidi kukaribisha na kukumbatia mchanganyiko wa amali hizo za maisha na kupata kile kinachoitwa ‘cultural amalgamation’.
Ni rahisi kutambua hili, kwani unapokuwa pale Unguja, utashuhudia mji ukijitambulisha kwa mavazi, ambayo kwa akina mama, kama siyo baibui, basi ni nguo ndefu inayofunika mwili na kichwa, huku wanaume wakiwa katika kanzu, ama hata kama ni shati na suruali, kibagarashia na makubasi, basi ni katika mtindo unaoashiria ustaarabu wa Kizanzibari.
Lakini ukipanda zile daladala za mbao na kusafiri kwa saa nzima hadi Paje, utakaribishwa mji unaonekana mkiwa umepoa kwa mchana lakini wenye mambo makubwa kinapoingia kiza. Pamoja na kuwa ni kama kijiji, lakini kuna hoteli zaidi ya 35, hizi zote pamoja na malazi na chakula, lakini pia zinatoa burudani mbali mbali kwa watalii, wahamiaji na wenyeji pia.
Paje inapendelewa na wageni wengi wakiwemo watalii, kutokana na fukwe yake kuwa mahali salama kwa kuogelea, na hata kutiara kwenye maji [kiteboating] na kuwepo kwa maji ‘meupe’. Wingi wa migahawa na hoteli pia unawafanya wageni kuvutiwa ma machaguo kulingana na uwezi wao kifedha. Wapo wanaoona heri wafanye huko makazi na kwenda kutembelea vuvutio vya Unguja, na kurudi huko kwa malazi.
Kutokana na mazingira haya, kuna wahamiaji wengi wameingia Paje kwa ajili ya ajira katika sekta ya huduma na biashara, wao ukichanganya na watalii na wenyeji, unapata mchanganyiko wa tamaduni ambazo ni dhahiri kupitia mavazi, lugha na mitindo ya maisha. Mavazi unayoyaona Paje ni nadra kuyaona katika miji kama Unguja, Makunduchi ama Wete.
Katikati ya kuchangamka huko akina mama wameanzisha kikundi cha ujasiriamali ili kufaidika na fursa katika kijiji cha Paje. Walikianzisha mwaka 2011, na wanakiita ‘Furahia Mwanamke’, na wanajishughulisha na kuzalisha na kuuza zao la baharini la mwani.
“Nimefanya kazi kwa miaka 40, lakini tangu tumejiunga na kikundi, niseme tu, mazingira ya biashara ni mazuri, na karibu sisi hivi siyo tegemezi tena, maana mwani una soko kutokana na thamani yake ya virutubisho muhimu,” anasema Hifadhi Ally, mmoja wa wanachama wa kikundi.
Akina mama hawa wameweka hata duka lao hapo Paje, wakiuza bidhaa mbali mbali zinazotokana na mwani, ikiwa ni pamoja na unga, ambao thamani yake inafika hadi shilingi elfu arobaini kwa kilo moja, mafuta ya kupaka, sabuni, pamoja na dawa za mafua.
“Kuna changamoto kadhaa katika biashara zetu, ikiwa ni pamoja na magonjwa kwa mmea wenyewe, na wakati mwingine bei kupungua. Ilifika hadi shilingi 50,000 kwa kilo, lakini sasa hivi bei imeteremka. Ila tunashukuru tunasomesha watoto, na hata tuna mashine ya kusaga mwani,” anasema mwanachama mwingine wa kikundi hicho,Tano Hassan.
Artifisha Abdul Harim, yeye amepata ajira ya kuuza duka la bidhaa za mwani la umoja wa akina mama hawa ambao anasema kwa idadi wapo 34. Katika duka hilo kuna bidhaa nyingi za mwani na kinachovutia kuna mwani wenye rangi nyekundu, mwingine kijani na ipo ya rangi nyeupe pia. Na hizi rangi ni za mimea yenyewe.
Mwani wanaupanda baharini na hutegemea kupwa na kujaa kwake, na kwamba wakati mwingine katika jua kali, kilimo chao huathiriwa. Wanasema kwamba kwa sasa kilimo hicho kimekuwa na faida kidogo kutokana na gharama yake ya uzalishaji kuwa kubwa.
Licha ya malalamiko haya kutokana na akina mama hawa, lakini bado Zanzibat ni nchi ya nane duniani kwa uzalishaji wa zao hilo, na katika hali ya ubora. Na wanakikundi wana msemo wao kwamba “mwani ni pesa, mwani ni chakula, mwani ni zawadi kutoka kwa Mungu.”
“Mwani una sifa nyingi. Sabuni ya mwani ni nzuri kwa watoto na hata kupaka kabla ya kunyoa nywele ama ndevu kwa kuwa inafanya mwili kuwa laini. Pia karajina [unga wake] Unaweza kuchanganywa kwenye sharubati [juisi], tambi, chachandu, kachumbari na kuleta ladha ya kuvutia,” anasema Artifisha.
Paje inajiweka mahala pema, kwani wakati akina mama hawa wanachangamka na mwani, huku utalii nao ukichagiza biashara, lakini pia una nafasi katika maendeleo ya uchumi wa bluu, ambao serikali ya Zanzibar imeiweka kama ajenda yake ya kipaumbele.
Kilimo cha mwani ambacho kwa sehemu kubwa kinaendeshwa na akina mama, kinatajwa katika na ripoti ya umoja wa Mataifa ya Maendeleo ya Biashara kuwa kimechangia pakubwa katika kuifanya Zanzibar kuelekea kuyafikia Malengo ya Milenia ambayo, pamoja na mambo mengine, yanalenga kupambana na umaskini, na hivyo kuboresha hali za wanawake na watoto.
Mafanikio haya yanapatikana ingawa ripoti hiyo inaonesha kuwa kuna kushuka katika rekodi kwa uzalishaji wa mwani kutoka tani 178,000 mwaka 2016 hadi 81,000 ilipofika mwaka 2021. Lakini hata hivyo, bado zao hilo limeendelea kuwa na mchango mkubwa, huku likitoa ajira kwa akina mama zaidi ya 400 visiwani humo.
Ukiacha Paje, kuna kijiji kinaitwa Makunduchi, huko utamkuta Bibi Nali Kombo! Yeye anakuonesha kuwa unahitaji kujifunza Kiswahili, kwani akikusemesha anakutaka uitikie ‘enhee’, na wala siyo kuitikia kwa kichwa ama kuguna, huko ni kukosa nidhamu.
“Hano pa, swalaa swalaa hiyo” anakuambia, pengine akimaanisha, ‘ameamka alfajiri’, na zaidi anakujibu kwa swali lako la kutaka kujua jinsi huduma bora za afya zilivyomsaidia kupambana na shinikizo kubwa la damu, “dawa maungoni zinaingia, upo!” Anakuona kama unazubaa kidogo, kisha anakuambia, “ useme enhee!”
HISTORIA YA KANISA
Katika safu hii ya Chimba Chimba Historia ya Kanisa wiki iliyopita tuliwaletea mada ya historia ya uinjilishaji katika nchi ya Rwanda. Leo tunaendelea kuwaletea historia ya uinjilishaji nchini Burundi na Kongo Brazaville. Sasa endelea…
Wamisionari wa kwanza, Wamisionari wa Afrika, walifika Burundi kutokea Ujiji, Tanzania, mwaka 1879 wakingozwa na Padre Deniaud, na kufungua misioni Rumonge. Lakini mwaka 1881 kwa chuki ya Waarabu wakishirikiana na baadhi ay Waafrika, walimwua Padri na wenzake wawili. Hapo ikabidi misioni isitishwe. Sehemu ya Burundi walibaki Kibanga ukingoni mwa Ziwa Tanganyika.
Mwaka 1895 Burundi iliunganishwa na Vikariati ya Unyanyembe, Tanganyika. Parokia za kwanza zilifunguliwa ni Muyinga mwaka 1898 na Mugera mwaka 1899. Historia ya mwanzo ya Burundi ilienda sambamba na historia ya Rwanda.
Mwaka (1912-1922), ziliunganisjwa katika Vikariati moja ya Ruvu, chini ya Askofu Hirth. Jamii ya Burundi ilikuwa na mshikamano mkubwa kuliko ule wa Rwanda. Vile vile kati ya watawala, licha ya Watutsi yalikuwepo makabila mengine mawili, Bahima ambao ni ukoo mmojawapo wa Watutsi, na Ganwa ambao ni Wahutu, lakini wa damu ya kifalme. Hii ilileta kidogo changamoto kati ya Watutsi.
Vile vile, kuna familia nyingi zaidi zenye damu mchanganyiko wa Kitutsi na Kihutu. Dini ilienea haraka zaidi Burundi kuliko Rwanda, baada ya Vita Kuu ya Pili (1939-1945) palikuwepo Wakatoliki 600,000 ambao walikuwa mara mbili ya wale wa Rwanda, na miaka kumi baadaye kabla ya Uhuru mwaka 1959 walishafikia Wakatoliki 1,200,000 ambao walikuwa asilimia 55 ya wakazi wote.
Miito ya Upadre ilikuwa michache, walipata Padre wa kwanza Mwafrika mwaka 1925 na Askofu wa kwanza Michael Ntuyahaga mwaka 1959.
Mauaji yaliyotokea Rwanda mwaka 1960 yalliwafanya Watutsi wa Burundi wajihami. Mwaka 1962 chama cha Watusi UPRONA kilichukua madaraka Burundi ilipopata Uhuru chini ya mwana mfalme Rwagasore, ambaye bahati mbaya aliuawa miezi michache baadaye.
Ingawa katika uchaguzi wa mwaka 1965 Wahutu walishinda, lakini madaraka yalichukuliwa na Watutsi. Wahutu walipoasi wakipigania haki yao, viongozi 131 wa Kihutu na Wahutu wengine waliuawa na Kanali Micombero wa kabila la Kitutsi.
Baadaye Micombero alimpindua mfalme Ntare V. Wahutu walinyanyaswa sana. Mwaka 1972 Wahutu walijaribu kujikomboa na kuwaua Watusi 1200. Watusi walilipiza kisasi kwa kuwaua zaidi ya Wahutu 120,000 wakianza na wasomi. Zaidi ya waalimu na Makatekista 2,300 Wahutu waliuawa.
Kanisa nchini Burundi lilisimama imara katika majaribu haya, kuna Watutsi wengi walioteseka au kuuawa wakiwalinda Wahutu, na Wahutu vilevile wakiwatetea Watutsi, kati yao wakiwemo Mapadre na Watawa. Hata hivyo hata wale waliokuwa wanaua walikuwa Wakristo.
Mwaka 1976 Jean Baptist Bagaza alimpindua Micombero. Bagaza alichukia Kanisa Katoliki. Aliwafukuza Wamisionari 300, akawafunga Mapadre 20, akapiga marufuku misa za kila siku na vyama vya kitume na kufunga Seminari zote.
Hata hivyo Kanisa liliendelea likitumia ukomavu wa Waamini wake katika kueneza Dini. Kwa wastani Padri mmoja alliwahudumia waamini zaidi ya elfu kumi na tano. Huu ulikuwa wakati mgumu kwa Kanisa, lakini ulilikomaza na kuliimarisha.
Kumekuwepo na Maaskofu shupavu kama Askofu Simon Ntamwana wa Bujumbura, Mhutu, ambaye alipoteza karibu ndugu zake wote kwa kuuawa na Watutsi lakini bado anapigania amani kwa upendo na utulivu bila kuwa na kisasi.
Mwaka 1987 Pierre Buyoya, naye Mtutsi, alimpindua Bagaza. Buyoya alikuwa mtu mstaarabu; alifanya amani na Kanisa na kushirikiana nalo, akawaingiza Wahutu katika Serekali yake na kutayarisha uchaguzi mwaka 1993.
Kutokana na uchaguzi huo Mhutu, Melchior Ndadaye, akiongoza chama cha FRODEBU, alichaguliwa kuwa Rais, ila miezi michache baadaye aliuawa na Jeshi la Watutsi lililoasi. Rais Mhutu aliyemrithi aliuawa katika ndege iliyotunguliwa Rwanda pamoja na Raisi wa Rwanda Habyarimana.
Katika vita vya wenyewe kwa wenyewe, maelfu ya Watutsi na malaki ya Wahutu waliuawa. Mwaka 1996, Buyoya kwa mara nyingine tena alishika madaraka ya serikali na kidogo kuleta hali ya utawala, ingawa mapigano yaliendelea kwa sababu vikundi kadhaa vya Wahutu viliingia vita vya msituni.
Mazungumzo ya maelewano yalisimamiwa kwanza na Mwalimu Julius Nyerere, Raisi mstaafu wa Tanzania, na baada ya kifo chake yakasimamiwa na Mzee Nelson Mandela, Rais mstaafu wa Afrika ya Kusini, ambayo mwaka 2000 yalianza kuzaa matunda, na mwaka 2003 vikundi vikuu vilitia sahihi ya kusitisha mapigano.
Katika uchaguzi wa mwaka 2005 alishinda na kiongozi waasi Pierre Nkurunziza wa chama cha CNDD-FDD. Ila chama cha Paripehutu, bado kiko msituni kikipigana.
Katika vita hivi Kanisa lilihusika kama mtume wa amani na uelewano, na limejaribu kufanya juhudi nyingi kupatanisha raia. Mwaka 2010 kati ya wakazi milioni nane, asilimia 65 walikuwa Wakatoliki, Waislamu asilimia 10 na Waprotestanti asilimia 5. Asilimia 20 zilizobaki za watu wa dini za asili, wengi wao wakiwa wakereketwa Wakatoliki ambao bado hawajabatizwa.
Uinjilishaji Kongo Brazaville:
Akishindana na Stanley, Sarvagnon de Brazza, aliweza kusimika bendera ya Ufaransa Kaskazini, mwa Mto Kongo na kushika sehemu yote ya Kaskazini na hivyo kuunda koloni za Kifaransa karibu na Ekweta. Koloni hizo zilikuwa Kongo-Brazaville, Gabon, Ubangi Shari (ambayo sasa ni Jamuhuri ya Afrika ya Kati) na Chad. De Brazza alipofanywa mtawala baada ya mkutano wa Berlin, aliwaalika Shirika la Roho Mtakatifu kuunda Vikariati.
Kufikia mwaka 1883 Wamisionari wa Shirika la Roho Mtakatifu walikuwa na misioni imara kwenye mwambao na katika mji wa Brazaville. Augourd alipewa Uaskofu mwaka 1894, na alifanya kazi kubwa ya uinjilishaji hadi alipokufa mwaka 1921.
Wakazi wengi wa Kongo-Braza ni wa kabila la ‘Bakongo’, watu wa dini waliomwita Mungu ‘Nzambi’. Hata leo nyimbo zao nyingi hata za kiraia humtukuza huyo Mungu wao. Kabila hili liko vile vile Kongo Kinshasa. Kutoka n’gambo ya mto kule Kongo-Kinshasa walipokea Wamisionari Waprotestanti kutoka Sweden mwaka 1909.
Kanisa hilo liliendelea vizuri sana. Tangu mwaka 1961 linaongozwa na Waafrika na Waamini wao leo wana asilimia 10 ya wakazi wote. Vile vile, kutoka Kongo Kinshasa walipokea dini ya Wakristo Waafrika ya Kibanguisti.
Kule Kongo Braza vile kulizaliwa dini nyingine za Kikristo za Kiafrika kama dini ya ‘Mungu wa Mshumaa’, na nyingine ya kisiasa iliyotaka kumkomboa Mwafrika kutoka katika ukoloni. Dini hiyo ilianzishwa na Andre Matswa. Matswa alifia gerezani chini ya Wafaransa, lakini Waamini wake wanamwona kama Messiha na wanangojea ujio wake.
Vile vile palikuwepo dini ya ‘kujipiga na Msalaba’ iliyoanzishwa na mkatekista Mkatoliki, Victor Malanda’ ambayo Waamini wake walipakwa mafuta kwa ajili ya kuacha ushirikina. Pia palikuwepo na dhehebu la ‘Jeshi la Wokovu,’ ambao alama yao ni bendera. Dhehebu hili la Wokovu ambalo ni kama maaskari liko katika nchi nyingi hata hapa Tanzania.
Licha ya madehebu mengi, Wakatoliki waliongezeka sana ingawa hawakufadhiliwa sana na serikali kama wenzao wa Kongo-Kinshasa katika kufadhili shule. Mwaka 1960 Kanisa lilimpata Askofu wake wa kwanza Mwafrika, Theophile Mbemba ambaye mwaka 1964 aliteuliwa kuwa Askofu Mkuu wa Brazaville.
Wakati huo Wakatoliki kwa uelekeo au mashabiki walikuwa asilimia 52 ya wakazi wote, wakifuatiwa na Waprotestanti asilimia 27, Makanisa ya kiafrika asilimia 9. Ingawa asilimia ni kubwa, kati yao kuna wengi waliokuwa washabiki tu wa Ukristo bila kujiunga rasmi kwa kubatizwa. Katika Sensa walijiandikisha katika madhehebu hayo. Mwaka 1973 Kongo-Brazaville ilipata Kardinali wake wa kwanza Emile Biayenda.
MWANZA
Na Paul Mabuga
Upepo unavuma katika jua la saa nane, na miti iliyo karibu inatoa ukinzani, hali hii inazalisha mvumo ulio sawa na wimbo mzuri unaopigwa kwa ala tupu! Hakika, hali hii ingeweza kuwa ya kufurahisha, lakini la hasha! Aron Malifweda [48], [siyo jina lake halisi kwa sababu za kitaaluma], zaidi ya kutafakari kila swali analoulizwa kwa ajili ya makala haya, huku akiwa ameketi kiambazani kwenye nyumba yake iliyo kwenye moja ya miji mdogo kanda ziwa, ni kama haoni wala kusikia kingine cha ziada katika mazingira yake.
Ni kwa sababu amechanganyikiwa na kuzama katika fikra zisizo na msaada wala ufumbuzi, anaona ni kama ametengwa na jamii yake kutokana na hali aliyonayo, anachokitamani anaona kama ananyimwa, na hivyo kukata tamaa.
Alitaka awe na watoto, ikashindikana kwa nguvu za kiume [syo rijali]. Lakini sasa anataka kuasili mtoto anakayerithi mali zake, lakini amepewa sharti, kwamba ni lazima aoe na kuishi na mke.
“Unajua nimehangaika kwa miaka mingi, iwe kwa madaktari hospitali, ama tiba asilia, lakini sikufanikiwa. Baadaye daktari mmoja ninayemwamini akaniambia kwamba siwezi kuondokana na hali hiyo nilipata huzuni sana siku hiyo, na nikaona dunia yote imeniangukia.
Nikifikira maisha ya kukaa bila mke wala watoto, nilikiona hata kifo kinaninyemelea! Nimehangaika hivii kwa zaidi ya miaka 15,” anasema Malifwedha, wakati akisimulia kisa chake cha sharti la kuhifadhiwa utambulisho.
Anasema kuwa kama suluhisho katika hilo, alishauriwa na daktari huyo kwamba atafute mtoto wa kuasili ndiye atakayekuwa mrithi wa mali zake, jambo ambalo anaeleza kuwa awali lilikuwa gumu, kwani wapo waliomkatisha tamaa kwa kumtishia kuwa anaweza kupata kijana, akamlea, lakini baadaye atakapokua, asimjali na kumkimbia akirejea katika familia yake ya uzao wa kibayolojia.
“Walikuwa wananiambia, Unaweza kupata mtoto wa kuasili na kumsomesha, lakini akifika chuo kikuu, akakukumbia na kukutelekeza,” anasimulia Malifwedha na kuongeza kuwa, “Baada ya ushauri wa Maafisa Ustawi wa Jamii katika eneo langu, nilipata moyo wa kuanza mchakato wa kupata mtoto wa kuasili, ambao. Licha ya jambo kwenda vyema, lakini sasa nimefikia pahala umekwama kutokana na sharti nililopewa, kwamba ni lazima nioe!”
Kwa mujibu wa Tovuti ya Wakala wa Uzazi na Vifo, kuasili watoto ni mchakato wa kisheria ambao huhamisha uwajibikaji wa mzazi kutoka kwa wazazi wa kuzaliwa kwa watoto, kwenda kwa wazazi wa kuwalea. Kuasili mtoto kunaongozwa na sheria ya kuasili mtoto, Sura Namba 335 Toleo la Mwaka 2002.
Na kwa mujibu wa sheria hiyo, mara mtoto anapoasiliwa, basi unajengwa uhusiano wa kudumu na wa moja kwa maoja kati yake na wazazi waliomuasili, na kwamba haki zote kutoka kwa wazazi wake wa kibayolojia [wa damu] zinafutika na kuhamia katika familia yake mpya. Pia, Wazazi wa damu nao haki zao kwa mtoto aliyeailiwa, nazo zinakoma.
Tukirejea kwa Malifedha, anaeleza kuwa baada ya kupata mtoto wa kuasili, na wazazi wake wa damu kutoa ridhaa chini ya usimamizi wa Maafisa Ustawi wa Jamii, na uchumguzi wa kina kufanyika katika kipindi cha miezi sita, alijaza fomu mbali mbali na taarifa za ufuatiliaji zikaandikwa, tena zikionesha kwamba ana mwenendo mzuri, na ana uwezo wa kuasili.
Bila shaka mchakato kama huu, kulingana na taratibu, baadaye ulihitaji idhinisho la mamlaka ya juu ya Ustawi wa Jamii. Kutoka hapo, hoja hupelekwa mahakamani mbele ya jaji, na kama kutakuwa na kukidhi matakwa ya kisheria, basi, hutolewa amri ya kuasili, na mchakato huwa umekamilika. Hata hivyo, katika muda wote Maafisa Ustawi wa Jamii huendelea kufuatilia ustawi na maslahi ya mtoto.
Pengine kilichoonekana kuwa ni kikwazo kwa Malifwedha kwa mujibu wa sheria hiyo, ni kwamba mzazi wa kiume anayeishi pake yake haruhusiwi kumuasili mtoto wa kike, ama vingunevyo kuwe na mazingira mahsusi! Ingawaje hata huvyo anaruhusiwa kuasili mtoto wake wa kiume. Na pia, kuwe na tofauti ya umri wa miaka isiyopungua 21 kati ya mzazi anayeasili, na mtoto anayeasiliwa.
Tena basi, inaelekezwa katika kanuni za sheria hiyo kwamba katika mazingita yanayofaa, mtoto aliyeasiliwa, atakapofikisha umri wa miaka 14, ataelezwa hali ya kuasiliwa kwake na maafisa ustawi wa jamii katika eneo husika.
Kuhusu suala na kuoa Malifwedha anasema, “Nilikwenda kwa wanasheria, wakaniambia kuwa huyo mwanamke nikimuoa, atakuwa na haki zote kama mke kwenye mali zangu, hata kama itakuwa ni ndoa ya kudanganyia ili tu nipate kibali cha kuasili! Hilo nalo nkaliona gumu. Nikashauriwa niende kwa Wakurya, eti huko ukioa mwanamke aliyezalia nyumbani, na ukishatioa mahari, watoto wanakuwa mali yako.”
Sadick Hunga ambaye ni Mwandishi wa Habari anayefanya kazi zake Mkoani Mara, na ambaye ni mmoja wa wanajumuia ya Wakurya wanaoishi Mkoani humo, anasema katika mahojiano kwa njia ya simu kwamba, mila hiyo ipo katika jamii yake na imeendelea kuwepo, kwamba katika jamii hiyo, wakati wote watoto huwa ni mali ya mwanaume aliyelipa mahari.
“Huyu jamaa sisi tunamuambia karibu ‘tata’ [baba]! Yaani huku kwetu, kama mwanamke amezalia nyumbani, akaja mwanaume kumuoa, analipa mahali ya mke, mathalani ng’ombe sita, lakini baadaye atatakuwa kuwalipia watoto mahari nyingine inayoitwa ‘kuborora’, ambayo inaweza kufikia hadi ng’ombe wawili kwa kila mtoto, na kutokea hapo watoto hao wanakuwa mali yake daima dumu, hata wana umri mkubwa namna gani,” anasema Hunga.
Katika mtazamo mwingine Hunga anasema kuwa miongoni mwa jamii ya Wakurya, ikiwa mwanamke ameachana na mume wake, na ikatokea akaolewa na mwanaume mwingine, basi, watoto wote watakaozaliwa katika familia mpya ni mali ya yule mume wa awali, “na hii imetokea majuzi huko Serengeti! Itaondoka tu ikiwa mume mpya atalipa mahari kurejesha iliyokwishakulipwa kabla.”
Wakati hali ikiwa hivi, Malifwedha bado yupo njia panda juu ya nini akifanye ili kukabiliana na hali hii, kwani ana malalamikio mengine. Anadai kwamba ndugu zake wanamtenga na hususan yanapokuja matukio kama harusi huwa hashirikishwi, na hilo linamuongezea mawazo! “Yaani utasikia tu kuna harusi huko, lakini hushirikishwi, huwa najiuliza, sijui wananionaje,” anasema.
Kuna changamoto nyingine pia, kwani Malifwedha akifikisha umri wa miaka 50, yaani katika kipindi cha miaka miwili ijayo, kwani suala la kuasili litakuwa na kipingamizi, kwani halitakuwa katika maslahi ya mtoto, na hususani katika maendeleo na makuzi yake. Na itakuwa ni kazi kubwa kujenga hoja dhidi ya pingamizi kama hizi kulingana na kanuni za kuasili.
Mrumbi wa masuala ya ndoa na muendeshaji wa kipindi cha ‘Ndoa Aminifu’ cha Runinga ya Tumaini, Paschal Maziku, anasema kwamba ndoa katika Kanisa Katoliki huwa ni kwa ajili ya manufaa ya wanandoa wenyewe, watoto wanaowalea na jamii kwa ujumla, na wala siyo kwa manufaa binafsi kama ilivyo katika jambo hili katika makala haya.
“Isitoshe, huyu bwana hawezi kuwa na ndoa, kwani ndoa huwa kati ya mwanamke na mwanaume rijali. Sasa jamaa na hali aliyonayo, haiwezekani, maana ndoa ili ikamilike inahitaji kuwa ‘consummated’ [tendo la ndoa kufanyika ndani ya muda unaovumilia kwa busara ana kupatilizwa], kinyume na hapo inavunjwa”
Kuhusu, kuasili watoto, Maziku anasema, huko ni sawa na mtoto kuwa ‘displaced’ [kuwa pasipostahili], na kwamba, “ni vema tukarejea katika mila zetu, kama ni yatima ama ana mazingira magumu, basi ndugu wa karibu, wajomba, mathalani baba wadogo na wengine, wachukue majukumu yao.”
Katika safu hii ya Chimba Chimba Historia ya Kanisa wiki iliyopita, tuliawaletea mada ya historia ya jinsi Uinjilishaji ulivyoingia nchi za Ethiopia, Eritrea na Somalia. Leo tunaendelea na historia ya Uinjilishaji katika nchi za Maghreb.. Sasa endelea…
Katika Kiarabu, nchi za Magharibi mwa Misri huitwa ‘Maghreb’. Nchi hizi ni pamoja na Libya, Tunisia, Algeria na Morroco. Zamani nchi hizi, hasa kwenye mwambao, zilikuwa za Kikristu hadi zilipotekwa na Waislamu katika karne ya saba. Pole pole Ukristo uligandamizwa na kupotea.
Ufaransa iliteka Algiers mwaka 1830 na kufanya Algeria nzima koloni lake, baadaye waliteka Tunisia mwaka 1881 na Morocco mwaka 1912. Libya ilitekwa na Waitaliani mwaka 1912 na kuipoteza kwa Waigereza wakati wa Vita Vikuu vya Pili, mwaka 1942.
Wakati wa ukoloni, Wakristo walikuwa na uhuru wa kuinjilisha, na waliongezeka hadi kufikia milioni moja na nusu. Hata hivyo, hawakuwa na mafanikio makubwa kati ya Waarabu Waislamu. Wengi wa waumini wao walikuwa Wazungu waliohamia kule.
Waarabu walioongoka hawakuzidi 10,000. Utume katika nchi hizo ulifanywa hasa na Wamisionari wa Afrika (Mapadre Weupe) waliokuwa na Makao Makuu yao kule Algiers, Algeria.
Utume wao mkubwa ulikuwa utume wa kuwepo kwa kuonyesha mfano na kufanya matendo mema. Walianzisha vyuo vya kujifunza lugha ya Kiarabu na Uislamu kwa wageni.
Mmisionari mwingine alikuwa Charles de Foucard aliyeanzisha Mabruda na Masista Wadogo wa Yesu. Wao wanajaribu kuishi katikati ya watu na kufanya kazi pamoja nao katika viwanda na sehemu nyingine.
Nchi za Maghreb zilipopata uhuru wake, Wazungu karibu wote bila kungoja kufukuzwa, walirudi Ulaya. Kadri siku zilivyopita, nchi hizi ziliweka sheria ngumu ya kuwabana Wakristo, na hivyo hata Wakristo Waarabu walikimbilia Ulaya na kufanya kazi huko. Hivyo katika nchi za Maghreb hadi leo, Ukristo ni kama haupo.
MOROCCO
Morocco ilipata uhuru wake bila matatizo mwaka 1956. Ingawa iliwekwa sheria ya kukataza Waislamu kuongoka kuwa Wakristo, uhusiano na Kanisa ulibaki mzuri. Tangu mwaka 1952 kuna monasteri ya Wabenediktini inayoendesha semina hasa juu ya Mahusiano ya Dini mbalimbali. Kati ya wakazi milioni 31, Wakristo ni asilimia 0.5, na Wakatoliki ni asilimia 0.2 tu.
ALGERIA
Algeria ilipata uhuru wake mwaka 1962 baada ya vita vikali vilivyodumu miaka 8. Kwa sababu wakati wa vita, Askofu Mkatoliki Etienne Duval alitetea haki za wazawa, baada ya uhuru Kanisa liliheshimiwa.
Hata hivyo, Wakatoliki 800,000 waliondoka wakabaki 80,000 tu. Ila, Mapadre na Watawa walibaki kuwahudumia watu bila ubaguzi. Kati ya wakazi milioni 34, Wakristo ni asilimia 0.9 na Wakatoliki ni asilimia 0.6 tu. Kuna majimbo manne, Mapadre 62 na Watawa wanawake 116.
TUNISIA
Tunisia ilipopata uhuru mwaka 1956, kwa makubaliano kati ya serikali ya Kiislamu na Wamisionari wa Afrika, alama na mambo mengi ya Kikristo katika mji wa Tunis yaliondolewa.
Kwa mfano, sanamu ya mwanzilishi wa shirika iliyokuwa katikati ya mji, ilipelekwa makaburini, Cathedral nzuri ilifanywa makumbusho, kati ya makanisa sabini, sitini na tano yalipewa kwa serikali kwa matumizi ya umma, hata na cheo cha Askofu Mkuu cha Kartago kilishushwa na kuwa Usimamizi wa Kitume.
Hata hivyo, waliimarisha urafiki na Rais wa Tunisia, Bourguiba, ambaye alianzisha uhusiano wa kibalozi na Vatikano. Wamisionari walibaki na chuo chao cha kufundisha Kiarabu kilicholeta mahusiano mazuri. Kati ya wakazi milioni 10, Wakristo ni asilimia 0.3 na Wakatoliki ni asilimia 0.2 tu. Mwaka 1996 Papa Yohane Paulo II (1978-2005), alitembelea Tunisia kuwatia moyo.
LIBYA
Libya ilipata uhuru wake mwaka 1951 kutoka kwa Waitaliani. Baada ya uhuru, idadi ya Wakatoliki ilishuka hadi kubakia 5,000 tu, na baadaye Wamisionari walifukuzwa, Wakopti nao walibakia wachache.
Baada ya mapinduzi ya Kanali Ghadafi, katika makubaliano na Vatikano, Kanisa lilibakiza kanisa moja tu kule Tripoli. Ila baadaye Gadafi aliwaalika Masista manesi kwenda kusaidia watu wake. Hata Masista Watanzania wa Shirika la Konsolata walikwenda huko. Kati ya wakazi milioni 5.4, Wakristo ni asilimia 2.1, na Wakatoliki ni asilimia 0.3 tu.
Ingawa katika nchi nyingi za Maghreb kuna uhusiano wa kidiplomasia na Vatikano, hakuna uhuru wa kuabudu. Haiwezekani kujenga kanisa au kuhubiri dini kwa Waarabu Waislamu. Kwa Mwarabu kuongoka na kuwa Mkristo, ni kosa linaloadhibiwa kisheria, mahali pengine hata kuuawa.
DAR ES SALAAM
Na Pd. Dkt. Clement Kihiyo (TEC)
Mwaka wa Liturujia Leo ya Wokovu
1. Utangulizi:
Ishara na matendo yanayofanywa kwa wakati huwa njia ya wokovu kwetu. Mwaka wa Liturujia ambao pia huitwa mwaka wa Kanisa ni fumbo la Kristo. Ni kwa njia ya maadhimisho ya kumbukumbu takatifu ndani ya Mwaka wa Liturujia, ndipo tunapata wokovu. Katika Mwaka wa Liturujia, Fumbo zima la Kristo linafunuliwa; yaani, kutoka Umwilisho na kuzaliwa, na kutoka Kupaa hadi Pentekoste
Mama Kanisa Takatifu huchukulia wajibu wake kuadhimisha kwa kumbukumbu takatifu kazi ya ukombozi ya Bwanaarusi wake aliye Mungu, katika siku zilizopangwa katika mwenendo wa mwaka mzima. Kila juma, Kanisa katika siku aliyoiita “Dominika”, yaani “Siku ya Bwana”, linaadhimisha kumbukumbu ya ufufuko wa Bwana. Kwa namna ya pekee, linauadhimisha ufufuko huo pamoja na mateso yake yenye heri mara moja kwa mwaka katika Sikukuu ya Pasaka, iliyo kubwa kuliko maadhimisho yoyote (SC 102).
Katika mzunguko wa mwaka mzima, Mama Kanisa analikunjua fumbo la Kristo, tangu umwilisho na kuzaliwa, hadi kupaa mbinguni, mpaka siku ya Pentekoste na kungojea kwa tumaini lenye heri kurudi kwake Bwana. Anapokumbuka namna hii mafumbo ya ukombozi, Kanisa huwafungulia waamini utajiri wa uweza na mastahili ya Bwana wake. Kwa njia hii, uwepo wa mafumbo haya unakuwapo kwa nyakati zote, ili kutoka humo waamini waweze kuchota na kujazwa neema ya wokovu.
Mwaka wa Liturujia pia unawakilisha na kueneza tena imani, maisha ya Kikristo na uwepo wa ukombozi wa Kristo na utajiri wa wokovu (SC. 102c). Mwaka wa Liturujia ni safari ya wokovu wa Kristo Mwenyewe na Kanisa lake (Lk, 24:15). Mwaka wa Liturujia sio mfuatano wa jumla wa siku na miezi, lakini unakuwa alama/ishara ya mfuatano ambao matukio ya neema yanatokea kama matukio ya wokovu kwetu hapa leo. Mwaka wa Liturujia ni wakati wa wokovu, ‘epifania’ ‘hic et nunc’ (hapa na sasa) kwetu.
2. Baadhi ya Mambo Makuu ya Mwaka wa Liturujia
2.1 Mwaka wa Liturujia ni Maadhimisho:
Matukio ya Mwaka wa Liturujia sio tu mifano ya kutafakari au kuiga uungu, lakini ni ishara zenye ufanisi za wokovu, ambao Kristo katika Utatu Mtakatifu, wamekamilisha kwa wokovu wa wanadamu. Mambo makuu ya ukombozi ni sisi kuadhimisha na kurithisha kwa kizazi kingine. Mwaka wa Liturujia una nguvu maalum ya kisakramenti na ufanisi wa kuimarisha maisha ya Kikristo.
2.2 Mwaka wa Liturujia Kuanzia Ufufuko:
Tukianzia na habari ya wanafunzi wa Emao (Lk 24:25-26); Yesu alieleza kisa chote kuanzia Ufufuko hadi Manabii. Ina maana kila kitu kinamhusu Kristo. “Bila ufufuko imani yetu haina maana” (1Kor. 15:13-17). Ufufuko ni chanzo na kitovu cha Mwaka wa Liturujia. Ufufuko ni siku ya Adamu Mpya (Rum. 11:5, Efe 2:5,8).
2.3 Siku ya Kwanza ya Juma-Dominika- Siku ya Bwana
Tangazo la ufufuko lilianza siku hii kwa amri ya Bwana (Mk.16.7, Mt. 28.7, Lk. 24.9). Ndipo wale wanawake wakatangaza ufufuko siku ile ile. Kwa hiyo, Dominika ni mwendelezo wa tangazo la Ufufuko. “Tunasherehekea Dominika kwa sababu ya Ufufuko Mtukufu wa Bwana wetu Yesu Kristo, na tunafanya hivyo sio tu wakati wa Pasaka bali pia kila mzunguko wa juma, yaani kila Siku ya Kwanza ya Juma. Mtakatifu Augustino anaiita Dominika kwa usahihi kama Sakramenti ya Pasaka (Taz . In Io. Tract . XX, 202: CCL 36,203), (SC 26, 184). Kwa Kanisa la Mashariki Dominika ni ‘Anastasimos hemera’, yaani, siku ya ufufuko.
Matendo ya kiliturujia si matendo ya kila mmoja peke yake, bali ni maadhimisho ya Kanisa, ambalo ni “sakramenti ya umoja”, yaani taifa takatifu linalokusanywa na kuratibishwa chini ya uongozi wa Maaskofu SC 26.
Kwa sababu hiyo matendo hayo ni ya mwili wote kabisa wa Kanisa, nayo huudhihirisha na kuuimarisha. Aidha, kila mmoja wa wanakanisa anahusika kwa namna tofauti, kadiri ya utofauti wa daraja, wa majukumu, na wa ushiriki kiutendaji
Matukio maalum ya kimungu siku ya Dominika pia yanaipa siku hii umaalumu wake. Maana yake:
i. Roho Mtakatifu alitolewa kwa Wanafunzi siku ya Dominika (Pokeeni Roho Mtakatifu, wowote mtakaowaondolea dhambi wameondolewa),
ii. Pentekoste ilikuwa siku ya Dominika,
iii. Dominika ni siku ya Amani, siku ya Yubilei ya Roho Mtakatifu (Lk 4:18-19, Isa 61:1-3).
iv. Kwa namna ya pekee, Dominika ni siku ya uumbaji mpya, siku ya Jua Jipya (Mal, 4:2).
2.4 Dominika ni Kitovu na Kiini cha Mwaka wa Liturujia:
Dominika ni Kitovu na Kiini cha Mwaka wa Liturujia kwa muktadha ufuatao:
Dominika ni siku ya Bwana. Wayunani wanaiita, “Kyriake Hemera”, ambapo kivumishi ‘Kyriake’ kinarejelea Kyrios, yaani Bwana aliyefufuka pamoja na Roho (1 Kor. 16:2, Mdo, 20:7, Ufu.1.10).
Dominika ni siku ya kimungu ya kumwadhimisha Bwana, siku kwa ajili ya kumega mkate na Neno, siku kwa ajili ya karamu na kwa ajili ya kukusanya sadaka kwa ajili ya maskini (2 Kor, 9:12, Rum. 15:27).
Dominika ni siku ya mwanzo wa uumbaji, ni siku ya nane baada ya ufufuko. Ni siku ya nane kwa sababu ni nje ya muda unaopimwa katika wiki. Siku ya nane ni siku ya Ekaristi. Hivyo, Dominika hugusa fumbo zima la wokovu. Inaleta pamoja na yenyewe ulimwengu wote wa mfano wa Kikristo. Inaangazia siku ya mwisho, siku ya Parousia.
Kwa hiyo, Dominika ni siku maalum na siku pekee ya Bwana. Inaunda mwendelezo halisi wa adhimisho wa Kanisa kutoka Pentekoste hadi kurudi kwa Bwana. Maadhimisho mengine, isipokuwa kama yana umuhimu mkubwa, hayatapewa kipaumbele kuliko Dominika ambayo ndiyo msingi wa kweli na kiini cha Mwaka mzima wa Liturujia.
Kadri ya mapokeo ya Mitume, yanayopata asili yake katika siku ya ufufuko wa Kristo, Kanisa huadhimisha fumbo la Pasaka kila siku ya nane, katika siku ile iitwayo kwa haki kabisa Siku ya Bwana au Dominika. Katika siku hii Waamini wanapaswa kujumuika pamoja ili, wanaposikiliza Neno la Mungu na kushiriki Ekaristi, wafanye ukumbusho wa mateso, ufufuko na utukufu wa Bwana Yesu. Na pia watoe shukrani kwa Mungu “aliyewazaa upya katika tumaini lenye uhai kwa njia ya ufufuko wa Yesu Kristo katika wafu” (1Pet, 1:3). Kwa hiyo, siku ya Dominika ni Sikukuu ya kwanza ambayo ni lazima ielezwe vizuri na kuingizwa, kwa kadri inavyowezekana, katika maisha ya kidini ya Wakristo, ili iweze kuwa pia siku ya furaha na ya kuacha kazi. Maadhimisho mengine yasitiliwe mkazo sana, isipokuwa yale yenye umuhimu zaidi, kwa sababu siku ya Dominika ni msingi na kiini cha mwaka mzima wa Liturujia (SC. 106).
3. Fumbo na Mafumbo ya Kristo:
Imani ya Kikristo inaadhimisha Fumbo Kuu Moja la Pasaka, nalo ni Fumbo la Kristo, aliyeteswa, akafa, akazikwa na kufufuka. Kanisa linaendelea kuadhimisha Fumbo hili kwa njia tofauti. Fumbo hili lilianza kufunuliwa katika Agano la Kale; na linatimizwa kihistoria katika maisha ya kidunia ya Kristo, na lipo katika mafumbo ya kisakramenti.
Fumbo la Pasaka huadhimishwa katika mwaka kwa njia tofauti, lakini katika utaratibu ule ule wa Neno, mwili na kikombe cha Yesu Kristo. Awamu tofauti za maadhimisho zinalenga kutufanya tuelewe vizuri Fumbo hilo. Katika uwezo wetu mdogo wa kibinadamu na kisaikolojia, hatuwezi kulielewa na kuliadhimisha hilo Fumbo kwa wakati mmoja na kuchota utajiri wa neema ya Fumbo hilo la Kristo”, kwa hivyo, Mwaka wa Liturujia unatupa muda wa kutosha wa kuliadhimisha na kuchota neema zake.
Kwa muktadha huu, katika kila Misa kuna Majilio, Noeli, Epifania, Alhamisi Kuu, Ijumaa Kuu, Pentekoste, Pasaka, Kupaa, na Watakatifu wote. Kwa hiyo, Mwaka mzima wa Kanisa ni Fumbo Moja, “ Sakramenti Paschale ” ambalo huadhimishwa kila Dominika.
Kutoka hili Fumbo Kubwa la Pasaka, linajigawa katika mafumbo kadhaa yanayorejelea matukio tofauti katika maisha ya Kristo, na ni ushiriki na ukuzaji wa Fumbo moja pekee la Pasaka, ambalo huanza kutoka Usiku Mtakatifu wa Ufufuo hadi wakati wa Pasaka hadi Pentekoste, Wiki Takatifu, Kwaresima, Wakati wa Kawaida, Majilio, Noeli hadi Epifania na Sikukuu mbalimbali.
Itaendelea toleo lijalo.
Radio –Television Tumaini, also trading as Tumaini Media, consisting of Radio Tumaini, a weekly newspaper “Tumaini Letu” and a Television Station “Tumaini Television” is owned and run by the Archdiocese of Dar es Salaam, Tanzania since 1994.
+(255) 238-4131
info@tumainimedia.co.tz/p>
